5-ma’ruza 5-mavzu: quduqni burg’ilashdan olingan materiallarni geologik jihatdan ishlash metodlari

Burg’ilangan quduqlar joyini kesmada uning yo’nalishiga moslab joylashtirish

Kesmaning tuzishdagi xatoliklarni bartaraf etish maqsadida, qoidaga ko’ra, quduqlarning o’rni (nuqtalari) qatlamning yo’nalishi bo’yicha joylashtiriladi (5.7-rasm,a). Kesmaga quduqning o’rnashgan joyini qatlamning yo’nalishi bo’yicha tushirish (5.7-rasm,b) mumkin bo’lmasa yoki quduq kovlangan joyni bunday belgilash, masalan T nuqtadan U nuqtaga o’tkazish (5.7-rasm,v) maqsadga muvofiq bo’lmasa (chunki funktsiyalar xarakteri T va U nuqtalarda har xil bo’ladi), quduq kesma yo’nalishiga perpendikulyar bo’yicha joylashtiriladi (K nuqtadan L nuqtaga, M nuqtadan N nuqtaga, T nuqtadan Y nuqtaga). Quduqlar kesmaga bunday joylashtirilganda albatta tuzatishlar kiritiladi.

Quduq M ni qatlamning enkayish chizig’i bo’yicha joylashtirish uchun (5.7 b, 5.7 a-rasmlar) quyidagi tuzatish kiritiladi:
(5.2)
Quduqni qatlamning enkayishi bo’yicha joylashtirishda (5.2)-ifoda bo’yicha hisoblab chiqarilgan tuzatish qiymati quduq balandligi qiymatidan ayrib tashlanadi va quduq kesmaga ga (5.8-rasm, a) teng yangi balandlik bilan tushiriladi. Quduq qatlamning yuqoriga ko’tarilib borishi bo’yicha joylashtirilganda, avval hisoblab chiqilgan tuzatish qiymati quduqning balandlik qiymatiga qo’shiladi va buni kesmada ga teng balandlik bilan ko’rsatiladi (5.8-rasm, b). Bunday sharoitda quduqning og’zi L₂ nuqtada, birinchi holatda esa N₂ nuqtada joylashadi. Quduqni bunday chizishda va u kesmaning yo’nalishiga mos holatda j oylashtirilganda kesmada xatoliklar bo’lmaydi.


5.7-rasm. Quduqlar joyini kesmaga joylashtirish sxemasi (M.A.Jdanov, 1981): 1 – qatlamlarning yotish elementlari; 2 – quduqlar joylashgan o’rni; 3 – quduqlarning ko’shirilgan nuqtasi;  - qatlamning og’ish burshagi;  - kesmaning yo’nalishi bilan qatlamning yo’nalishi oralig’idagi burshak; rim raqamlari bilan kesmalar yo’nalishi ifodalangan.
Agar quduq qatlamning cho’ziqligiga va enkayishiga nisbatan diagonal yo’nalishda tuzilgan kesmaga joylashtirilsa (5.7-rasm,g), unday holatda quduq O nuqtadan kesmaga o’tkazilgan perpendikulyar chiziq bo’yicha R nuqtaga tushiriladi, ya’ni qatlamning pastga enkayishi bo’yicha o’tkaziladi.
5 .7-rasm,g da OS va PR yordamchi chiziqlar o’tkazilgan. Rasmdagi O, R, S nuqtalar qatlamning yo’nalishi chizig’ida joylashadi va rasmdagi R nuqtaga nisbatan bir xil chuqurlikda bo’ladi. R nuqta hamma nuqtalarga nisbatan o’lchamiga teng bo’lgan chuqurlikda joylashadi. Demak, ga teng.