5-Mavzu. Jamgarma va investitsiyalar

Investitsiyalar – asosiy va aylanma kapitalni qayta tiklash va ko’paytirishga, ishlab 
chiqarish quvvatlarini kengaytirishga qilingan sarflarning pul shaklidagi ko’rinishidir. U pul 
mablag’lari, bank kreditlari, aktsiya va boshqa qimmatli qog’ozlar ko’rinishida amalga 
oshiriladi. Pul mablag’lari ko’rinishidagi investitsiya nominal investitsiya, ana shu pul 
mablag’lariga sotib olish mumkin bo’lgan investitsion resurslar real investitsiya deyiladi.
Investitsiyalarni ro’yobga chiqarish bo’yicha amaliy harakatlar - investitsion faoliyat, 
investitsiyalarni amalga oshiruvchi shaxs - investor deyiladi. 
Investitsiyalarning manbalaridan biri bo’lib aholi keng qatlamlari (ishchilar, o’qituvchilar, 
vrachlar va boshqalar)ning jamg’armalari hisoblanadi. Shuni ta’kidlash lozimki, amalda 
jamg’arma egasi va investor bir shaxsda namoyon bo’lishi va bo’lmasligi ham mumkin. Odatda, 
jamg’arma jamiyatdagi ko’pchilik sub’ektlar tomonidan amalga oshirilib, ulardan investitsiya 
sifatida foydalanish esa butunlay boshqa sub’ektlar tomonidan amalga oshirilishi mumkin. 
Shuningdek, iqtisodiyotda faoliyat yurituvchi sanoat, qishloq xo’jalik va boshqa korxonalar 
jamg’armasi ham investitsiya manbai bo’lib hisoblanadi. Bu o’rinda «jamg’aruvchi» va 
«investor» bir sub’ektda mujassamlashadi. 
Investitsiya faoliyati quyidagi manbalar hisobiga amalga oshirilishi mumkin: 
- investorlarning o’z moliyaviy resurslari (foyda, amortizatsiya ajratmalari, pul 
jamg’armalari va h.k.); 
- qarz olingan moliyaviy mablag’lar (obligatsiya zayomlari, bank kreditlari); 
- jalb qilingan moliyaviy mablag’lar (aktsiyalarni sotishdan olingan mablag’lar, jismoniy 
va huquqiy shaxslarning pay va boshqa to’lovlari); 
- davlat byudjeti mablag’lari; 
- chet elliklar mablag’lari.
Mamlakatimizda investitsiyalarning moliyalashtirish manbalari tuzilishi ham yillar 
davomida o’zgarib bormoqda (5-jadval). Jumladan, yildan yilga davlat byudjeti mablag’larining 
ulushi kamayib, chet el investitsiyalari va kreditlari hamda aholi mablag’larining ulushi oshib 
bormoqda. 
Investitsiyalarga sarflar darajasini ikkita asosiy omil belgilab beradi: 
1) investitsiya sarflaridan kutilayotgan foyda normasi;
2) foiz stavkasi. 
Investitsiyalarga qilinadigan sarflarning harakatlantiruvchi motivi foyda hisoblanadi. 
Tadbirkorlar ishlab chiqarish vositalarini qachonki ular foyda keltiradigan bo’lsa, sotib oladilar. 
Investitsiyalar darajasini belgilaydigan ikkinchi omil foizning real stavkasi hisoblanadi. 
Foiz stavkasi bu - real asosiy kapitalni sotib olish uchun zarur bo’lgan, band qilingan pul 
kapitaliga korxona to’lashi lozim bo’lgan pul miqdori hisoblanadi. Agar kutilayotgan sof foyda 

---

normasi (masalan, 10 foiz) foiz stavkasi (7 foiz)dan ortiq bo’lsa investitsiyani amalga oshirish 
maqsadga muvofiq bo’ladi. Aksincha, foiz stavkasi (aytaylik, 12 foiz) kutilayotgan sof foyda 
normasidan (10 foiz) ortiq bo’lsa, investitsiyalash samarasiz hisoblanadi. 
Investitsiya darajasiga kutilayotgan sof foyda normasi va foiz stavkasidan tashqari boshqa 
quyidagi omillar ham ta’sir ko’rsatadi.
1. Mashina va uskunalarni xarid qilish, ishlatish va ularga xizmat ko’rsatish xarajatlari.
2. Tadbirkorlardan olinadigan soliq miqdori. 
3. Texnologik o’zgarishlar.
Shunga ham e’tibor qaratish lozimki, yalpi sarflar tarkibining investitsiya sarflariga oid 
qismi yalpi xususiy ichki investitsiyalar deb yuritiladi. Shunga ko’ra yalpi va sof 
investitsiyalarni ham bir-biridan farqlash zarur.