5-mavzu. O`zbekistonda davlat mustaqilligining qo`lga kiritilishi. Huquqiy demokratik davlat qurish va fuqarolik jamiyat asoslarini shakllantirish. Mustaqillik yillarida

 
O„zbekistonning mustaqil tashqi siyosati va uning asosiy tamoyillari 
O‗zbekiston Respublikasi bir qator ixtisoslashgan nufuzli xalqaro iqtisodiy, ilmiy-
texnika va madaniy tashkilotlar – Jahon iqtisodiy hamkorlik tashkiloti, Jahon Banki, Xalqaro 
valyuta jamg‗armasi, Yevropada tiklanish va taraqqiyot banki, Xalqaro mehnat tashkiloti, 
Xalqaro pochta ittifoqi. Jahon sog‗liqni saqpash tashkiloti, Xalqaro Olimpiya Qo‗mitasi, 
Osiyo va Tinch okean havzasi bo‗yicha iqtisodiy va ijtimoiy komissiya, Markaziy Osiyo 
mamlakatlari iqtisodiy ham-korlik tashkiloti, Bojxonalar hamkorligi Kengashi, BMTning 
ta‘lim, fan va madaniyat bo‗yicha Qo‗mitasi (YUNESKO) va boshqa tashkilotlar a‘zosidir. 
O‗zbekiston mustaqil davlat sifatida ko‗plab xalqaro Konvensiyalarga va BMT, 
YEXHT, 
XMT 
kabilarning 
protokollariga 
qushildi. Shu yillar mobaynida O‗zbekiston 
o‗zining tashqi siyesatida avvalo jahonning 
taraqqiy 
etgan 
mamlakatlar 
bilan 
o‗zaro 
munosabatlarini 
rivojlantirantirishga 
katta 
aqamiyat berdi. AQSH, Germaniya, Fransiya. 
Italiya, Buyuk Britaniya, Yaponiya, Janubiy 
Koreya, Turkiya va boshqa ko‗plab rivojlangan 
mamlakatlar bilan o‗rnatilgan aloqalar o‗z 
natijalarini bera boshladi. Turkiya bilan abadiy 
do‗stlik 
shartnomasi 
O‗zbekiston 
tashqi 

---

siyesatidagi o‗ziga xos yangilikdir. 
O„zbekiston tashqi aloqalarining kengayishi va xalqaro tashkilotlar safiga qabul qilinishi 
 
1995-yil 15-16 sentabrda Toshkentda Markaziy Osiyo Xavfsizlik va Qamkorlik 
masalalariga bagishlangan seminar Kengashi bo‗ldi. Bu Kengashda ishtirok etish uchun 31 
mamlakat, 6 Xalqaro Tashkilotlar vakillari qatnashdilar. Mintaqa xavfsizligi va mojarolarning 
oldini olish masalalari ko‗rib chiqildi. 
1995-yil oktabrda nishonlangan Birlashgan Millatlar Tashkilotining 50 yilligi va uning 
yubiley sessiyasi O‗zbekistonning xalqaro siyosat borasidagi yangidan-yangi imkoniyatlarini 
ko‗rsatishga sharoit yaratdi.Birinchi prezident I.Karimovning ana shu mo‗tabar minbardan 
turib so‗zlagan nihoyatda qisqa va lo‗nda nutqi jahon hamjamiyatining tamoyilga aylangan 
qarashlarini o‗zgartirishga, xalqaro tashkilotlar faoliyatini yangicha shakl va mazmun bilan 
boyitishga o‗ziga xos ta‘sir ko‗rsatdi. Jumladan, u mamlakatlararo. mintaqalararo va 
qit‘alararo munosabatlarni chuqurlashtirish, qar bir mintaqada vujudga kelayotgan ijtimoiy-
siyesiy jarayonlarning borishidan oldindan ogoh bo‗lish, ularni o‗z vaqtida o‗rganish va zarur 
xulosa-larga kelish, shu asosda umumbashariy muammolarni chigallashtirmasdan hal etish 
masalalarini ko‗tardi. 
1998-yil martda Toshkentda O`zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston o`rtasidagi 
davlatlararo kengashda yagona iqtisodiy makon to`g‘risidagi. Shartnomaga Tojikistonning 
qo`shilishi to`g‘risida protokol imzolandi. Markaziy Osiyo iqtisodiyoti uchun BMTning maxsus 
dasturi (SPeKA) to`g‘risidagi Toshkent Deklaratsiyasi imzolandi. 
O`zbekiston 
Birinchi 
Prezidenti 
I. 
Karimov azaliy qardosh xalqlarning do`stlik 
aloqalarini yangi sharoitda mustahkamlash 
maqsadida ―Turkiston-umumiy uyimiz‖ degan
g‘oyani ilgari surdi. Mintaqa ziyolilari, 
jamoatchilik vakillari bu g‘oyani qo`llab-
quvvatladilar va natijada ―Turkiston-umumiy 
uyimiz‖ deb nom olgan jamoatchilik harakati 
tashkil topdi. Tashkiliy jihatdan bu harakat 
1995-yil 21 noyabrda Toshkentda bo`lib 
o`tgan ―Qardosh xalqlar uchrashuvi‖da 
yuzaga keldi. ―Turkiston-umumiy uyimiz‖ 
harakatini Qirg‘izistonlik ko`zga ko`ringan 
jamoat arbobi, mashhur yozuvchi Ch.Aytmatov (prezident ) va taniqli o`zbek yozuvchisi O. 
Yoqubov (vitse-prezident) boshqarib bormoqdalar. 
1994-yil 1-sentyabrda GFR poytaxti Bonnda O‗zbekiston Respublikasining Yevropada 
birinchi elchixonasi ochildi. Hozirgi paytda elchixona Germaniyaning yangi poytaxti Berlin 
shahrida faoliyat yuritmoqda. «Toshkent – Frankfurt» havo yo‗li ochildi, O‗zbekistonda 
«Doyche-bank»ning bo‗limi faoliyat ko‗rsatmoqda.
Germaniyaning «Geydelber» firmasi O‗zbekistonda nashriyot – matbaa sohasida 
hamkorlik qilayotgan yirik kompaniyadir. «Geydelber» firmasi asbob – uskunalari bilan 
Yangiyo‗l kitob fabrikasi, Toshkent va Nukus poligrafiya kombinatlari, Samarqanddagi «Tong» 
nashriyoti qayta jihozlandi. O‗zbekistondagi «Rastr» va «Groteks» nashriyotlari «Geydelber» 
firmasi texnologiyasi asosida ishlamoqda. Natijada maktablar uchun darslik, o‗quv qo‗llanmalari 
va boshqa turdagi nashriyot mahsulotlari ishlab chiqarish ancha yaxshilandi. 2001-yilda 
O‗zbekiston – Germaniya – Rossiya hamkorligidagi «Namangan qog‗oz» qo‗shma korxonasi 
qurilib ishga tushirildi. O‗zbekiston Birinchi Prezidenti I.A. Karimovning 2001-yil 2 – 5 aprel 
kunlari Germaniya Federativ Respublikasiga, Germaniya Federal kansleri Gerxard Shrederning 
2002 yil 9 – 10 may kunlari O‗zbekistonga qilgan rasmiy safarlari O‗zbekiston – Germaniya
o‗rtasidagi o‗zaro manfaatli hamkorlikni yangi bosqichga ko‗tardi. 

---

Respublikamiz mustaqillikka erishganligi tufayli tashqi iqtisodiy aloqalar faoliyati isloh, 
qilinmoqda, yaqin xorij bilan bo`lgani kabi uzoq xorijiy mamlakatlar bilan ham savdo-iqtisodiy 
aloqalar kengaymoqda. Bu borada xalqaro moliyaviy, iqtisodiy tashkilotlar - XVF, Jahonbanki, 
Xalqaro moliya korporatsiyasi, xalqaro savdo markazi (YuNeKTAD), tariflar va savdo bosh 
bitimi (GATT) va boshqalar bilan hamkorlik qilinmoqda. O`zbekistonning tashqi iqtisodiy 
aloqalarini kengaytirish borasida bir qator qonunlar qabul qilindi. Jumladan ―Tashqi iqtisodiy 
faoliyat to`g‘risida‖, ― Chet el investitsiyalari va xorijiy sarmoyadorlar faoliyatining kafolatlari 
to`g‘risida‖ va boshqalar. Bundan tashqari xorijiy sarmoyalar ishtirokida qo`shma korxonalar 
tashkil etish, tashqi iqtisodiy faoliyat qatnashchilarini ro`yxatdan o`tkazish va chetga 
chiqariladigan mahsulot uchun ruxsatnoma (litsenziya) berish tartibi ancha soddalashtirildi. 
O`zbekistonda tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirish, chet-el investittsiyalarini jalb etish 
uchun tashkiliy-huquqiy asoslar yaratildi. Shu bois, 80 dan ortiq mamlakat vakillari tomonidan 
tashkil etilgan 3200 dan ortiq qo`shma korxonalar samarali ishlamoqdalar. Jumladan, Janubiy 
Koreya bilan ―DEU avto‖, Germaniya bilan ―Mersedes-Bents‖,―o`zsalaman‖, Italiya bilan 
―o`zplastital‖, ―o`zitalmotor‖, Buyuk Britaniya bilan ―BAT‖, AQSh bilan ―Zarafshon - 
Nyumont‖, AQSh, Frantsiya, Turkiya va Yaponiya bilan Markaziy Osiyoda eng yirik Buxoro 
neftini qayta ishlash zavodi va boshqa qurilgan korxonalar shu hamkorlikning samarasidir. 
Xorijiy mamlakatlar bilan hamkorlikda O‘zbekiston jahon transport aloqa yo`llari muammolarini 
ham hal qilmoqda. Bu avvalo mamlakatimizning Tejen-Seraxs-Mashxad va Pekin-Istambul 
o`rtasidagi ―Transosiyo‖ bosh temiryo`li qurilishida qatnashuvi. O`zbekiston Kaspiy dengizi 
sohilidagi Oqtov bandargohini ta‗mirlashda, bevosita Xitoy va Pokiston bilan bog‘lanishga 
imkon beruvchi Andijon-O‘sh-Irkishtom-Qashqar avtomobil yo`li qurilishi, shuningdek Hind 
Okeaniga olib chiquvchi Termiz-Hirot-Qarachi trassasi kabi qurilishlarning ishtirokchisidir. 
Xulosa qilib aytganda, O`zbekiston xalqaro hamkorlik va hamjihatlik yo`llarida katta 
yutuqlarga erishdi, xalqaro va mintaqaviy muammolarni hal qilishda, umumiy va mintaqaviy 
xavfsizlikni mustahkamlashda faol qatnashayotgan nufuzli davlat darajasiga ko`tarildi. 
Bugunda xorijiy mamlakatlarning vakillari bilan qo'shma korxonalarni tashkil qilinishi 
ham keng yo‗lga qo‗yilgan. Respublikada qo'shma korxonalarning soni 4 mingga yaqinlashib 
bormoqda.
Avtomobilsozlik, oltin, neft va boshqa sanoat tarmoqlari qurilishi respublika sanoatini 
katta yangiliklar bilan boyitdi va takomillashtirdi. G‘alla, neft mustaqilligini tiklash bo‘yicha olib 
borilayotgan ishlar o'z samarasini bermoqda. Qishloqlarni sanoatlashtirish bo'yicha amalga 
oshirilayotgan ishlar ham iqtisodiy hayotning eng muhim yangiliklaridan biridir. Ular 
dehqonlarni ish bilan ta'minlashga va turmush darajasini ko'tarishga ijobiy ta'sir ko'rsatmoqda. 
Hozirda xorijiy mamlakatlar bilan iqtisodiy aloqalar jadal sur‗atlar bilan o‗sib bormoqda.
Iqtisodiy va diplomatik aloqalar erkinlashtirilishi va huquqiy negizlar yaratilishi orqasida 
O'zbekistonning jahon bozoridagi mavqei tobora o'smoqda. 
Mamlakatimiz iqtisodiyotini tarkibiy o‗zgartirish, tarmoqlarni modernizatsiya qilish, 
texnik va texnologik yangilashga doir loyihalarni amalga oshirish uchun investitsiyalarni jalb 
qilish borasida bajarilayotgan ishlar alohida e‘tiborga loyiq.
2015-yilda ana shu maqsadlarga barcha moliyalashtirish manbalari hisobidan 15 milliard 
800 million AQSh dollari miqdorida investitsiyalar jalb etildi va o‗zlashtirildi. Bu 2014-yilga 
nisbatan 9,5 foiz ko‗p demakdir. Jami investitsiyalarning 3 milliard 300 million dollardan ziyodi 
yoki 21 foizdan ortig‗i xorijiy investitsiyalar bo‗lib, shuning 73 foizi to‗g‗ridan-to‗g‗ri chet el 
investitsiyalaridir. Investitsiyalarning 67,1 foizi yangi ishlab chiqarish quvvatlarini barpo etishga 
yo‗naltirildi. Bu esa 2015-yilda umumiy qiymati 7 milliard 400 million dollar bo‗lgan 158 ta 
yirik ishlab chiqarish ob'ekti qurilishini yakunlash va foydalanishga topshirish imkonini berdi. 
2015-yilda yalpi ichki mahsulotning o‗sish sur'atlari 7,8 foizdan iborat bo‗lishini 
ta'minlash, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini 8,2 foiz, qishloq xo‗jaligida 6,1 foizga 
oshirish, chakana savdo aylanmasini 14 foiz, xizmatlar ko‗rsatish hajmini 17,4 foizga 
ko‗paytirish vazifasi qo‗yilmoqda. Inflyasiya darajasini 5,5-6,5 foiz doirasida saqlab qolish, 

---

aholining real daromadlarini 9,5 foizga, o‗rtacha ish haqi, pensiya, stipendiya va nafaqalarni, 
soliq imtiyozlarini inobatga olgan holda, 15 foizga oshirish ko‗zda tutilmoqda.
Ana shu vazifalarni amalga oshirishda 2016-yilga mo‗ljallangan Investitsiya dasturining 
hayotga tatbiq etilishi o‗ta muhim o‗rin tutadi. Nega deganda, bu dastur sanoatda, butun 
iqtisodiyotimizda tarkibiy o‗zgarishlarning eng muhim vositasi bo‗lib xizmat qiladi. 
2016-yil uchun belgilangan, umumiy qiymati 5 milliard dollardan ziyod bo‗lgan 164 ta 
yirik investitsiya loyihasini belgilangan muddatlarda ishga tushirishni ta'minlash bo‗yicha zarur 
chora-tadbirlarni amalga oshirildi.
Mustaqillik yillarida shakllantirilgan yangy iqtisodiy tizimning mohiyati va yo'nalishi 
O'zbekistonni xom ashyo manbai va tayyor mahsulotlar bozori bo'lib qolishidan tamomila holi 
etishdan iboratdir. 
Aytish mumkinki, tariximizda hech qachon hozirgidek tashqi aloqalar rivojlangan emas. 
Endilikda O'zbekistonda o'nlab xorijiy mamlakatlarning elchixonalari faoliyat ko'rsatmoqda. O'z 
navbatida O'zbekiston elchixonalari ham ko'p chet el mamlakatlarda ochildi.