5-modul. Ashıq anǵarlarda suyıqlıq aǵımınıń tegis háreketi 16-lekciya. Ashıq anǵarlarda suyıqlıq aǵımınıń tegis háreketi Joba

19.3. Ashıq ańǵarlar gidravlikalıq elementlerin EEM járdeminde
esaplaw

Ashıq ańǵarlarda suyıqlıqtıń qarar tapqan tegis háreketi, sonıń ishinde aǵımnıń normal tereńligi, onıń kese kesimi maydanı hám basqa gidravlikalıq elementlerin anıqlaw máselelerin qol menen esaplaw biraz qıyın bolǵanı ushın ol kóp waqıt talap etedi.

Gidravlikalıq esaplaw waqtın qısqartıw hám onıń anıqlıǵın asırıw maqsetinde bunday máselelerde sheshiwde EEM di qollanıw maqsetke muwapıq boladı. Biz tómende máseleni EEM de sheshiw, yaǵnıy tegis hárekettiń normal tereńligi hám aǵımnıń kese kesimi maydanı boyınsha ortasha tezligin anıqlaw usılların kórip shıǵamız.
Suyıqlıq aǵımınıń normal tereńligi h tómende berilgen gidravlikalıq elementler (suw sarpı Q, ańǵardıń gidir-budırlıq koeffitsienti n, ańǵar túbiniń uklonı i hám onıń qaptal diywalı qıyalıǵı koeffitsienti m) tiykarında, tegis háreket teńlemesinen anıqlanadı:
=C(Ri)^1/2, (19.26)
Bul teńlemeniń eki tárepin ω ǵa kóbeyttirsek:
Q=•ω= ω•C(Ri)^1/2, (19.27)
Bul jerde trrapetseidal formadaǵı kanalda tegis háreket bolıp, ondaǵı tereńlik h₀ bolǵanda, aǵımnıń basqa gidravlikalıq elementleri tómendegishe anıqlanadı:
ω₀=(b+mh₀)h₀; χ₀=b+2h₀(1+m²)^1/2; R₀= ω₀/χ₀=(b+mh₀)h₀/b+2h₀(1+m²)^1/2; C₀=R₀^y+0,5/n, (19.28)
Másele iteratsiya (izbe-iz jaqınlasıw) usılında EEM járdeminde sheshiledi.Máseleni EEM járdeminde sheshiw ushın algoritm, blok sxema hám esaplaw dástúrin dúziw kerek boladı.


19.4. Qarar tapqan tegis hárekette kanaldıń normal tereńligi hám aǵımnıń ortasha tezligin EEM járdeminde esaplaw

EEM de suyıqlıq aǵımınıń normal tereńligin anıqlaw algoritmin dúziw ushın (19.27) teńlemege (19.28) teńlemedegi parametrlerdiń mánislerin qoyıp shıǵıp, onı h₀ ge salıstırıp sheshemiz hám tómendegi teńlemeni alamız:

h₀={(Qn/i^1/2)[β+2(1+m²)^1/2/(β+m)]^y+0,51/(β+m)}^1/(2,5+y), (19.29)
Bul teńlemeden h₀ diń mánisin iteratsiya usılı menen anıqlaymız.
Aǵımnıń normal tereńligi hám ortasha tezligin EEM de esaplaw algoritmi.
1. Ashıq ańǵardaǵı qarar tapqan tegis hárekettegi suwdıń qálegen tereńligin qabıl etemiz, máselen h₁.
2. b/h₁= β qatnaastı anıqlaymız.
3. (19.29) teńlemeden h׳₀ diń mánisin izbe-iz iteratsiya usılında EEM járdeminde esaplap tabamız. Teńsizlik shárti |h^׳₀-h₁|≤ε dı qabıl etemiz, bull jerde ε-aldınnan berilgen anıqlıq.
4. Teńsizlik shárti |h^׳₀-h₁|≤ε orınlansa, demek, másele sheshilgen esap (ε=0,01-onıń mánisi qaralıp atırǵan máseleniń anıqlıq dárejesine baylanıslı). Eger joqarıda kórsetilgen teńsizlik shárti orınlanbasa, onda h qa basqa mánis berip, jańadan (19.28) teńlemeden h^׳׳₀ di esaplaymız. Esap-kitaptı usı tártipte teńsizlik shárti orınlanǵanǵa shekem dawam etemiz.
5. Teńsizlik orınlanǵanda, biz qabıl etken suwdıń tereńligi usı aǵımnıń qarar tapqan tegis háreketiniń normal tereńligin beredi.
6. Suwdıń normal tereńligi h₀ tabılǵannan keyin (19.27) formulalardan paydalanıp gidravlikalıq elementlerdi anıqlaymız.
7. (19.26) teńlemedegi SHezi koeffitsienti bir neshe formulalar járdeminde EEM de esaplanadı hám tájiriybeden alınǵan S mánisi menen salıstırıladı. EEM de S nı esaplaw dástúrine N.N.Pavlovskiy, A.P.Zegjda, G.V.Jeleznyakov, A.D.Altshul, I.K.Nikitin hám A.YU.Umarov formulaları kirgizilgen.
B. Aǵımnıń normal tereńligi hám ortasha tezligin EEM de esaplaw blok-sxeması. Blok-sxema tómendegi 19.3-súwrette kórsetilgen.