5 Zat hám energiya almasiwi

Neytral maylar

Bul maylar haywan organiziminiń 10-15%in quraydi,elementar qurami jaǵinan C,H₂,O₂ dúzilgen.Ximiyaliq dúzilisi jaǵinan neytral maylardi úsh atomli spirt glicerinniń joqari molekulali toyinǵan hám toyinbaǵan organik kislotalar menen óz ara birigip payda qilǵan quramali efirler aralaspasi dep qarawimizǵa boladi yaǵniy gliceridler dep ataladi.Neytral maylar quraminda ushirasatuǵin tiykarǵi joqari molekulali may kislotalarina tómendegilerdi kórsetiwimizge boladi.

Toyinǵan organik kislotalar
Palmitin kislotasi C₁₅H₃₁-COOH yaki CH₃-(CH₂)₁₄-COOH

Stearin kislota C₁₇H₃₅-COOH yaki CH-(CH₂)₁₆-COOH

Toyinbaġan organik kislotalar

Oleyin kislota C₁₇H₃₃-COOH yaki CH₃-(CH₂)₇-CH=CH-(CH₂)₇-COOH

Linol kislota C₁₇H₃₁-COOH yaki CH₃-(CH₂)₄-CH=CH- CH₂-CH=CH-(CH₂)₇-COOH

Linolen kislota C₁₇H₂₉-COOH yaki CH₃-CH₂-CH=CH- CH₂-CH=CH-CH₂-CH=CH-(CH₂ )₇ - COOH

Bul kislotalar adam hám haywan organizminde ózleriniń sintezlenbew qásiyeti menen basqa kislotalardan parq qiladi.Soniń ushinda organizm sol kislotalarġa bay bolġan(ziǵir hám ayǵabaǵar maylarin aziqliq ónimler menen qabillap turiw kerek, usi kislotalardiń jetispewshiligi belgili dárejede organizmdegi zatlar almasiwiniń buziliwina alip keliwi aniqlanǵan.Toyinǵan karbon kislotalar(Palmetin hám steorin kislotalari) tiykarinan qatti maylar,yaǵniy haywan maylarinin quraminda ushirap,toyinbaǵan karbon kislotalari bolsa(oleyin kislota) tiykarinan suyiq ósimlik maylarin quraydi.

Há túrli haywan maylariniń eriw hám qatiw temperaturalari birdey emes.Olardiń suyiliw yaki qatiw temperaturalari quramindaǵi may kislotalarińiń túrine baylanisli. Hár túrli maylardiń suyiliw temperaturasi birdey emesligin tómendegi kesteden kóriwimizge boladi.

Maydiń ati	Eriw temperaturasi
Adam mayi	16-17˚
Ǵaz mayi	26-34˚
Tawiq mayi	33-44˚
Mal mayi	42-49˚
Qoy mayi	44-50˚
Shoshqa mayi	36-46˚
Iyt mayi	37-40˚
Ziǵir mayi	16-17˚
Ayǵabaǵar mayi	20-21˚
Paxta mayi	33-34˚

Sanaatda toyinbaǵan may kislotalari vodorod tásir etiw joli menen toyinǵan may kislotalarina aylandiriladi. Máselen˸

CH₃-(CH₂)-CH=CH-(CH₂)₇-COOH+H₂→CH₃-(CH₂)₁₆-COOH

Oleyin kislota Stearin kislota

Usi reaksiya tiykarinda sanaatda toyinbaǵan linol hám linolen kislotalarinan toyinǵan kislotalar payda qiliw múmkin.

Neytral maylardiń payda boliw reaksiyasin tómendegishe kórsetiw múmkin.

CH₂-OH CH₂-O-C

│

CH-OH

│ +3C₁₇H₃₅-COOH→

CH₂-OH

Glicerin Steorin kislota

Maylar quramina kiriwshi may kislotalariniń túrine qarap ápiwayi hám aralas maylarǵa bólinedi.Joqaridaǵi payda bolǵan ush steorinli glicerid ápiwayi may,sebebi molekulyar qurami birdey may kislotalarinan dúzilgen.Egerde maylardin molekulyar quraminda hár qiyli may kislotalari birikken bolsa, olardi aralas maylar dep aytiladi.Máselen eki steorin hám bir palmetin kislota qaldiǵinan dúzilgen may molekulasi.

Maylar par yaki qaynaǵan suw tásirinde qizdirilsa, olar gidrolizleniwi,yaǵniy tarqaliwi mumkin.Bul waqitta maylar glicerin hám may kislotalarina tarqaladi buni gidrolizleniw reaksiyasi dep ataladi.Egerde silti qosip qizdirilsa,bul reaksiyani sabinlaniw reaksiyasi dep ataydi,sebebi reaksiyanin oqirǵi ónimi sabin ajiralip shiǵadi.Karbon kislotalardıń natriy hám kaliyli duzlari sabin dep ataladi.Natriyli duzi qatti sabin kaliyli duzi bolsa suyiq sabin.Sabinnıń payda boliw reaksiyasi tómendegishe

C₁₇H₃₅-COOH+NaOH→C₁₇H₃₅-COONa+H₂O

Steorin kislota silti qatti sabin

Uliwma maylardiń sipatin hám tazaliǵin aniqlawda olardin tómendegi fizikaliq konstantalarinan júdá keń paydalaniladi.

sabinlaniwi ushin sarplanǵan 0,1n kaliy siltisi( KOH) tiń mg muǵdari menen aniqlanadi.

Kislotali sani -1g may quramindaǵi erkin may kislotalardiń titrlew ushin sarplanǵan 0,1 n kaliy siltisi(KOH) tiń mg muǵdarina teń.Maylar ashiq hawada,kúshli jariqliq tásirinde uzaq waqit qalsa,olar belgili dárejede tarqaladi.Hár qiyli kislotalar payda boliwi nátiyjesinde maylar ashiydi.Ashiǵan maylardiń kislotali sani taza maylarǵa qaraǵanda biraz úlken.

Maylardin iod sani bolsa maylardiń quramindaǵi toyinbaǵan kislotalardiń muǵdarin aniqlawǵa tiykarlanǵan. Bul san 100gr may quramindaǵi toyinbaǵan kislotalarǵa birikken iodtiń gramm muǵdari menen aniqlanadi.Iod sani úlken bolsa may quramindaǵi toyinbaǵan may kislotalardiń muǵdari sonsha kóp esaplanadi.Iodtiń toyinbaǵan baylanisqa birigiwin tómendegishe kórsetiw múmkin.

-CH=CH-+2J→CH-CH-...

│ │

J J

Osimlik maylariniń iod sani(soya mayi iod sani 130 nasha tuqimi mayiniń iod sani-150 haywan maylariniń iod sani(sari may iod sani-30,adam mayi iod sani-64 ge salistirġanda biraz úlken.Bul ósimlik maylariniń toyinbaǵan may kislotalarǵa bay ekenliginligi aniqlanǵan.

Lipoidler

Haywan organizminde ushirasatuǵin quramali dúziliske iye bolǵan eń tiykarǵi maylar, yaġniy lipoidlerge tómendegiler kiredi: fosfatidler,stearin hám steridler,cerobrazidler hámde mumlar.

Fosfatidler ózleriniń elementar qurami jaġinan neytral maylarġa jaqin bolip,quraminda fosfor hám azot elementleri boliwi menen farqlanadi.Fosfatidlerdi neytral maylardiń dep alsaqta boladi,sebebi may quramindaġi gliceringe birigetugin úsh may kislotalarinin biri fosfor kislota qaldigina almasadi hám bul óz náwbetinde xolin,koalamin,serin yaki basqa azotli birikpeler menen birigip,fosfatid molekulasin payda qiladi.Soniń ushinda fosfatidler molekulasina birigip turǵan azotli organikaliq birikpelerge qarap bir neshe túrge bólinedi.Xolin fosfotidler(lecitinler),kolamin fosfatidler(kefalinler),serinfosfatidler,acetal fosfatidler,inozit fosfatidler,spingofosfatidler hám t.b.Fosfatidlerdiń molekulyar quramin tómendegishe.

Formula
Bul formula R₁ hám R₂ ler karbonvodorod radikallar.Fosfatidler molekulasindaġi fosfor kislotasi qaldiġiniń jaylasqan ornina qarap α hámβ-jaġdaylarda boladi.Fosfatidlerdiń molekulasina birigip turġan zazotli organik birikpelerdiń dúzilisi tómendegishe.

HO-CH₃-CH₂-N≡(CH₃)<sub>3

│</sub>

OH

Xolin

HO-CH₂-CH-COOH

_│

NH₂ Serin

HO—CH₂—CH₂—NH₂ Kolamin

Fosfatidtiń toliq dúzilisi , máselen xolin fosfatidiniń molekulyar dúzilisi tómendegishe

Formulaa29

Fosfatidler tiri organizmniń tirishligi ushin júdá áhmiyetli bolip, olar derlik barliq kletka hám toqimalardiń qurami esaplanadi.Olar miy, arqa miy, bawir, buyrek, júrek hám nerv toqimalarinda kóp muǵdarda ushiraydi.Máyek sariuwizi(8-10% ge deyin) hám sút hám fosfatidlerge bay.Awqatliq ónimlerindegi lipoidler muǵdari tómendegi kestede kórsetilgen.

Awqatliq ónimlerindegi lipoidler muǵdari (% esabinda)

Ónimniń ati	Lipoidler
	Fosfatidler	Xolesterin
Tawiq máyegi sariuwizi	9,0	1,7
Mal góshi	2,6-3,0	0,075
Baliq	0,1-1,2	-
Smetana	0,33-0,4	0,75
Qaymaq	0,3	0,74
Sarimay	0,16	0,3
Siyir suti	0,025-0,05	0,05
Adam súti	0,04	0,05
Un	0,1	-
Qara biyday jarmasi	0,45	-
Gúrish	0,1	-
Kapusta	0,13	-
Qurǵaq kók noqat	0,15	-
Geshir	0,1	-

Fosfatidler organizmde belok zatlardiń biosintezi,protrombinniń aktivlesiwi, maylardıń hám mayda eriytuġin vitaminlerdıń qan hám suyiqliqlardaġi háreketleniw processlerin stimullawda aktiv qatnasadi.

Sfingofosfatidler joqarida kórilgen fosfatidlerge salistirǵanda biraz quramali dúziliske iye.Bular gidrolizlengende, may kislotasi, xolin, fosfor kislotasi hám sfingozinge tarqaladi.Sfingozinniń dúzilisi tómendegishe.

CH₃—(CH₂)₁₂—CH=CH(OH)—CH(NH₂₎—CH₂—OH

Spingozin molekulasindaǵi birlemshi spirt topari fosfor kislota qaldiǵi menen birikken boladi.Fosfor kislota sfingozin menen xolin ortasindaǵi baylanistiriwshi zat sipatinda qatnasadi.Sfingozin quramindaǵi amin topari bolsa karbon kislotasi menen peptid(-CO-NH-) baylanis járdeminde birikken boladi.Olardiń uliwma dúzilisin tómendegishe órsetiwimizge boladi.293bet

Bular tiri organizmde miy,bawir, búyrek, asqazan asti bezi, talaq hám qan quraminda ushiraydi.

Sterinler hám sreidler.Sterinler- cikllik yaġniy halqatarizli dúziliske iye bolǵan spirtler bolip olardiń karbon kislotalari menen óz ara birigiwinen payda bolǵan birikpelri bolsa steridler yaǵniy quramali efirler ,Bulardiń tiykarinda ciklopentanpergidrofenantren saqiynasi boladi,ol tómendegi kóriniske iye.

Sterinler tábiyatta barliq ósimlik(fitosterinler hám haywan(zoosterinler) toqimalardiń quraminda hamde zamariqlarda( mikosterinler taza jaġdayinda hám quramali efirler,sreidler halinda ushiraydi.

Sreinlerdiń eń ápiwayi wákili hám haywan organizmi ushin fiziologik áhmiyetke iye bolgani xolesterin.Dúzilisi tómendegishe

Xolesterin jaziw kerek

Birinshi márte E.Konradi degen alim XVIII ásirdiń baslarinda,ót xalyashasinda payda bolatuġin tas tárizli zatlar quraminan ajiratip alġan.Taza halindaġi xolesterin suwda erimeytuġin,lekin efir,xloroform aceton,qizdirilġan spirt benzol siyaqli organik eritiwshilerde jaqsi eriwshi kristall zat.

Organizde ushirasatuġin kóp ǵana ximiyaliq birikpelerdiń ót kislotalar karti kasteroid hám jinisiy garmonlar hámde D topar provitaminleri ham vitaminlerdiń sintezlewindeb xolesterin tiykarġi araliq ónim.Xolesterin hám oniń tuwindilariniń barliġi haywan organiminiń tirishligi ushin biologiyaliq hám fiziologiyaliq áhmiyetke iye.Eger xolesterin joqari molekulali may kislotalari( palmetin yaki sreorin) menen birigip kelgen bolsa xolesterid dep ataladi.Dúzilisi tómendegishe

Xolesterid

Adam hám haywan qani quraminda ushirasatuǵin xolesterinniń ¾ bólegi efir tárizli, yaǵniy xolesterid jaǵdayinda tarqalǵan.

Cerobrazidler glikolipidler toparina kirip olardi galaktozidler dep ataydi,sebebi molekulasina qantli zatlarġa galaktoza birigip turadi.Cerobrazidler organizm quraminda azot tutqan toyinbaġan joqari molekulali spirt- spingozin hárh qiyli may kislotalari hám may kislotalardan sintezlenedi.Gidrolizlengende qurami tarqaliwi múmkin.

Oniń dúzilisin tómendegishe kórsetilgen.

SEROBRAZID

Serobrozidler tek nerv talshiqlari miy quraminda ushiraspay,basqa toqimalardada ayirim waqitlari patalogik jaġdaylarda bawir ham talaq toqimalarinda barliġi aniqlanǵan.

Mumlar ximiyaliq qurami jaǵinan quramali efir bolip esaplanadi,lekin ximiyaliq dúzilisi jaǵinan maylardan parq qiladi.Sebebi mumlardiń quramina úsh atomli spirt glicerin bolmaydi.Olar ápiwayi bir atomli joqari molekulali spirtlerdiń joqari molekulali karbon kislotalar menen óz ara birigip payda qilgan quramali efir.Olar kóbinese ósimlik hám haywan organizminde ushirasadi.Mumlardin eń ápiwayi wakili oladin spermasetin misal boladi.Bul quramali efirler pal harreleri mumlariniń quraminda hámde haywan organizminde teri , jún hám párlerdıń ústin qaplap turiwshi ápiwayi maylar quraminda ushiraydi.Kópshilik ósimliklerdıń japiraqlarin hám japiraqlarin qaplap turiwshi may tárizli zatlar hám mumlardan dúzilgen.

Bulardan medicina hám veterinariyada hár túrli mazlar tayarlawda parfyumeriyada, sanaatda sham tayarlawda júdá keń paydalaniladi.
Lipidlerdiń sińiwi hám soriliwi

Aziqliqdaġi lipidler tiykarinan uzin shinjirli may kislotalarinan dúzilgen triacilgliceridler.Haywanlarda awqat penen qabil qilinġan triacilgliceridlerdiń kóp bólegi jińishke ishekte asqazan asti beziniń sekreciyasindagi lipaza fermenti tásirinde gidrolitik tarqaladi.Asqazan shiresinde de kúshsiz lipaza aktivligi bar lekin bul lipaza emulsiyalanġan yaġniy júdá mayda tamshilar formasinda suyiqliq ishinde tarqalġan maylarġa tásir qiladi.Bunday formadaġi may sút qurami ndagana bar,asqazanniń ózinde

maylardi emulsiya halatina keltiretuġin shárayat bolmaġanliqtan asqazan lipazasinıń tásiri sheklengen.Ishekte maylardiń emulsiyalaniwi ushin júdá sharayat bar.Birinshiden bul jerde asqazan shiresiniń kislotasi bikorbanat qatnasinda neytrallanadi.Reaksiya nátiyjesinde ajiralip shiġip atirġan uglerod(IV)-oksid awqat botqasiniń as sińiriw shireleri menen jaqsi aralasiwġa imkaniyat tuwdiradi.

Enzim asqazan asti bezinen aktiv emes zimogen prolipaza formasinda ajiratilip jińishke ishekte aktiv lipazaġa aylanadi.

Maylardiń ishekte sińiriliwinde on eki barmaqli ishekkke quyilatuġin ót quramindaġi siltili reaksiya júretuġin ót kislotalardiń duzlari áhmiyetli rol oynaydi.Aktiv lipaza ót kislotalari hám kolipaza dep atalatuġin arnawli belok qatnasnda triacilglicerid tamshilarina birigedi hám shetdegi may kislotalar qaldiqlarinan birewin yaki ekewin gidrolitik tarqaliwin katalizleydi. Nátiyjede erkin may kislotalarin Na⁺ yaki K⁺ duzlardiń aralaspasi payda boladi.Bunda triacilgliceridlerdiń bir bólegi tarqalmay qaladi Olar júze soziliwsshańliġin kúshli dárejede páseyttirip ,may tamshilarin mayda bólekshelerge bólip jiberedi hám lipaza fermentiniń tásirin jeńillestiredi.Ót kislotalari steroid strukturaġa iye bolip,toliq toyinġan steon saqiynasi hám bes uglerodli qaptal shaqadan ibarat.Hár túrli organizmde tek quramindaġi OH gruppasindaġi sani hám fazadaġi orninan parqlanatuġin hár túrli ót kislotalariniń aralaspalari ushiraydi. Uliwma ót kislotalariniń hámmesin tábiyatta ushiramaytuġin xolanat kislota duzilisinen ajiratiw múmkin.
Xolanat

Adamlar ótinde tiykarinan tómendegi ót kislotalar ushiraydi xolat kislota 3,7,12-trioksixolanat kislota dezoksixolat kislota 3,12-dioksi xolat kislota,lipoxolat-3-oksixolanat kislota hám xenodezoksixolanat kislota 3,7-dioksixolanat kislota.Bul ót kislotalar erkin halda bolmay,glicin yaki taurin menen birigip qós kislotalar formasinda ót quramina kiredi.Olardiń eń áhmiyetlileri glikoxolat,glikodezoksixolat,tauroxolat hám taurodezoksixolat kislotalar.

Maylar ishekte ót kislotalar tásir etiw sebepli júdá mayda bóleklerden ibarat Bul tarqaliwdiń diametri 0,5 mk den úlken bolmaydi,olar xilomikronlar dep ataladi.Bunday emulsiyaniń jaratiliwi ushin jińishke ishektiń kúshsiz siltili shárayatda may hám ót kislotalardan basqa,xolesterin,erkin may kislotalar hám monogliceridler aralaspasiniń payda boliwi úlken áxmiyetke iye.Maylardıń emulsiyalaniwi olardiń lipazalar tásirinde glicerin hám may kislotalarġa tarqaliwin táminlep ġana qoymay,olardıń xilomikronlar formasinda ishek diywali arqali soriliwina járdem beredi.Payda bolġan tamshilardan ishek kletkalari may kislotalar hám monogliceridlerdi sińirip alip,hám qaytadan triacilgliceridlerdi sintez qiladi.Bul jerde tiykarinan háywanniń sol bir túri ushin specifik qurami awqat penen qabil qilinġan maydan parqlanatuġin maylar payda boladi.Lekin ishek diuwaliniń specifik may sintez qiliw qábileti shegaralanġan hám awqat penen qabil qilinġan maylardiń biraz bólegi ózgermegen formada may depolarinda ushiraydi.May depolari organizmde maylardiń toplaniwi múmkin bolġan jer.Basqa aġza hám toqimalari kletkalari protoplazmasi quramina kiretuġin lipidler joqari specifiklikke iye olardiń quramina hám qásiyetleri awqat maylarina baylanisli emes.

Ishek diywali kletkalarinda maylar biosintezi tómendegi jol menen ótedi dáslep may kislotalardıń aktiv acil KoA ónimleri payda boladi,soń monoacilgliceridler izbe-iz acillenip dáslep di aqirinda trigliceridler payda boladi

Monoacilgliceridler+Acil-S^ı-KoA→Diacilglicerid+KoA

Diacilglicerid+Acil-S-KoA→Triacilglicerid+KoA

Birqaq jińishke ishektiń epitelial kletkalarinda monoacilgliceriddi glicerin hám may kislotaġa deyin tarqatatuġin monoglicerid lipaza hám payda bolġan(yaki sorilġan) glicerindi glicerin-3-fosfatqa aulandiriwshi glicerinkinaza fermentleri bar.Maylardıń jińishke ishektiń qan aġimi(cirkulyasiya) ġa soriliwi birdey emes.Maylardiń ishekte soriliwinda may kislotalar menen ót kislotalardiń payda qilġan kompleksleri júdá áhmiyetli.Xolenat kislota dep atalatuġin bul kompleksde suwda erimeytuġin may kislotalardıń ayirim molekulalarin ót kislotalari orap alip eriytuġin halġa keltiredi.Biraq ót kislotalardın muġdari bul procesti táminlew ushin jeterli bolmaġanliqtan xoleinat kislotalar kompleksi soriliwi dawaminda ishek túkleriniń epiteliy kletkalarinda qaytadan óz komponentlerine bólinedi.Erkin may kislotalari qan aġimina ótedi,ajiralip shiaqqan ót kislotalari bolsa qan arqali bauirġa ótkizilip qaytadan ót quramina kiredi.

May kislotalar ót kislota duzlari bolġanda ishek shiresinde gliserin hám fosfat qatnasinda tezirek sorilġannan,soriliwiniń mexanizmleriniń biri ishek shilimshiq perdesiniń júzesinde fosfotidler soriliwi múmkin.Fosfatidler suw menen jaqin qatnasta bolġanliqtan jaqsi soriladi.Toyinġan ham toyinbaġan may kislotalar jińishke ishekten limpaġa sorilip,kókirek joli menen qanġa ótedi.Kelte shinjirli may kislotalar tuwridan tuwri qanġa vena joli menen qan aylanisina quyiladi.Uzin shinjirli may kislotalari acil gliceridler hám xilomikronlar formasinda kókirek joli limpasina sorilip soń qan aġimina ótedi.Soniń ushin mayli awqat jegennen soń limfada hám qan quraminda mayda may tamshilari bolġaninan ilaylanip kórinedi.Tómendegi maylar sińiriliwi dawaminda kókirek joli limpasina sorilip soń qan aġimina ótedi.

Limfada may kislotalardiń Xilomikronlar qurami

Neytal l lipidler 86%

muġdari

Acilgliceridler 82% xolesterin 3%

Fosfolipidler 10% fosfolipidler 8,5%

Xolesterinefirleri 2% belok 5%

Esterifikaciya bolmaġan may kislota 6% uglevod+

Toqimalarda maylardıń tarqaliwi hám glicerin hámde may kislotalariniń oksidleniwi

Haywan organizminde awisiq bolip turǵan may depolardan qan aǵimi menen barliq toqimi hám kletkalarġa tarqalip turadi.Kletkalardaġi maylar tiyisli fermentler tásirinde gliserin hám may kislotalarġa tarqaladi hám organizmniń tirishligi ushin zárúr bolġan hár túrli ximiyaliq processlerde qatnasadi.

Bulardan basqa maylar kislotalarda aqirġi ónim,yaġniy suw hám korbanat angidrid gazine shekem tarqaliw processlerinde qatnasadi.Maylardıń toliq oksidleniwiniń uliwma teńlemesi tómendegishe.

C₅₇H₁₁₀O₆+84,5O₂→57CO₂+55H₂O+Energiya

Úsh srearinli glicerid

Bul sxematik reaksiyadan kórinip turġaninday,maydiń bunday tarqaliwi ushin kóp kislorod sarplanadi hám sonsha energiya ajiraladi.Ajiralip shiqqan ximiyaliq energiya organizm tárepinen hár túrli fiziologiyaliq waziypalardi orinlaw ushin

Toqimalarda maylardiń oksidleniwi biraz quramali process bolip,lipaza,degidrogenaza siyaqli fermentler qatnasinda boladi.Maylardiń tarqaliw processi orayliq nerv sistemasi garmonlar jardeminde basqarilip baradi.Bulardan asqazan asti bezi islep shiġaratġin insulin,lipokain garmonlari hámde buyrek ústi beziniń adrenalin garmoni júdá áhmiyetli.

Keton birikpeler haqqinda túsinik

Keton birikmalar tiykarinan may kislotalariniń ,ásirese may kislotasińiń toliq oksidlenbewi nátiyjesinde payda bolip ,organizmde toplanatuġin ónim.Bunday birikpelerge tómendegilerdi kórsetiw múmkin.

CH₃-CO-CH₂-COOH aceto sirke

CH₃-CH-CH₂-COOH β-oksi may kislota

│

OH
O

CH₃-C// aceton siyaqli
\CH₃

Bunday birikpeler qan quraminda kóbeyip sidik penen ajiralip shiġiwi acetonuriya yaki ketonuriya dep ataladi.

Uliwma haywan organizminde maylar hám uglevodlardiń almasiwi normada bolġaninada ġana β oksidleniw reaksiyasi aqirina shekem normada boladi.Egerde organizinde uglevodlardıń almasiwi buzilsa( kóp ġana haywandi tuwri baġilmawi nátiyjesinde júzege keledi),Haywan organiminde may kislotalariniń β-oksidleniwi buziladi, nátiyjede aqirġi basqish,yaġniy β keto may kislotasi koenzimi-Ac niń acetil koenzim A ga ótishi buziladi.Nátiyjede β-keto may kislotasiniń koenzim-A si β- oksi may kislotasi hámde acetonlardıń payda boliw reaksiyasi kúsheyedi.Bul birikpelerdi keton dánesheler dep ataydi.Bul waqitta qanda hám kletkalarda keton dánesheleriniń mugdari 40-50% kóterildi.Zat almasiw normada bolġan organizminde bolsa keton danesheleriniń sani 100 ml qanda 6-7 mg% boliwi kerek.Saw haywan sidigi quraminda 9-10mg% bolsa.kesellengen haywan sidiginde bolsa 250-300 mg% ġa shekem boladi.Keton dánesheleri kóbeygende olar oksidlenip úlgermeydi,bul bolsa qanda kislotalardiń muǵdarin asiradi hám qanniń bufer siyimliliǵi bul lislotalardi neytrallap úlgermeydi,nátiyjede qanniń pH kislotali ortaliqqa ózgeredi.Bul teńsalmaqliqtıń ózgeriwi haywan nerv sitemasinıń tásirleniwine alip keledi.

Ketenuriyada aceton okpeden dem aliw jollari arqali yaki ter bezleri arqali shiġip turadi.Soniń ushin kesellengen organizmnen aceton iyisi kelip turiwi múmkin.Bunday kesellikti dawalawda organizge glyukoza jiberiw hám uglevodlar almasiwin tiklew kerek.