6-боб. Ахборот хизматининг замонавий турлари


КАДРЛАР ТАЙЕРЛАШ МИЛЛИЙ ДАСТУРИ


Download 0.72 Mb.
bet21/44
Sana17.06.2023
Hajmi0.72 Mb.
#1549064
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   44
КАДРЛАР ТАЙЕРЛАШ МИЛЛИЙ ДАСТУРИ
Ушбу ахборот устун буйича кетма-кет жадвалга киритилади:

Натижада, 4х7 улчовли жадвал ташкил килинади. Энди шифрланган мати каторлар буйича аникланади, яъни узимиз учун 4 тадан белгиларни ажратиб ёзамиз.
КЛАЛ ИЙТА АЙАЛ ДУДР ЕШЛА РРТР МИСИ
Бу ерда калит сифатида жадвал улчовлари хизмат килади.
Ушбу усулни мураккаблаштириш максадида таянч сузни киритса булади. Юкоридаги мисол учун куйидаги
МАГИСТР
сузини оламиз ва олдинги жадвалга жойлаштирамиз:


Иккинчи катордаги ракамлар харфларнинг алифбо таркибидан келиб чикади. Шу катордаги ракамлар буйича устунларни тартиблаймиз:

Шифрланган матн куйидаги куринищда булади:
ЛАЛК ТИЙА ЙААУ ЛДРЁ ЩДРЛ АТРМ РИИС
Сехрли квадрат деб, катакчаларига 1 дан бошлаб сонлар ёзилган, ундаги кар бир устун, сатр ва диагонал буйича сонлар йигиндиси битта сонга тенг булган квадрат шаклидаги жадвалга айтилади.
Сехрли квадратга сонлар тартиби буйича белгилар киритилади ва бу белгилар сатрлар буйича килганда мати хосил булади.
Мисол.
4х4 улчовли сехрли квадратни оламиз, бу ерда сонларнинг 880 турли хил комбинацияси мавжуд. Куйидагича иш юритамиз:

Бошлангич мати сифатида куйидаги матнни оламиз:
ДАСТУРЛАШ ТИЛЛАРИ
ва жадвалга жойлаштирамиз:

Шифрланган матн жадвал элементларини сатрлар буйича Укиш натижасида ташкил топади:
ИСАЛ УТИА ШРЛЛ ТРАД
Алмаштириш усуллари
Алмаштириш усуллари сифатида куйидаги усулларни келтириш мумкин:
— Цезар усули;
— Аффин тизимидаги Цезар усули;
— Таянч сузли Цезар усули ва бошкалар.
Цедр усулида алмаштирувчи харфлар k та силжиш билан аникданади. Юлий Цезар бевосита k=3 булганда ушбу усулдан фойдаланган.
К=З булганда ва алифбодаги харфлар m=26 та булганда куйидаги жадвал хосил килинади:

Мисол. Маты сифатида SAMARQAND сузини оладиган булсак, Цезар усули натижасида куйидаги шифрланган ёзув хосил булади: VDPDUTDQG.
Цезар усулининг камчилиги бу бир хил харфларнинг, уз навбатида, бир хил харфларга алмашишидир.
Аффин тизимидаги Цезар усулида хар бир харфга алмаштирилувчи харфлар махсус формула буйича аник ланади: at+b (mod m), бу ерда а,Ь — бутун сонлар, 0< а, bm=26, а=З,b=5 булганда куйидаги жадвал хосил килинади:


Натижада юкорида келтирилган мати куйидагича шифрланади:
HFPFEBFSO
Таянч сузли Цезар усулида силжитиш билак биргаликда таянч суз кулланилади. Таянч сузни куллашдан максад носил килинадиган алифбода харфлар кетма - кетлигини узгартиришдир.
Мисол.
к=5 ва DIPLOMAT таянч сузини оламиз ва бу суз к — уриндан ёзилади:

Ушбу таянч суз алифбодаги курсатилган жойда жойлаштирилади, ундаги харфлар инобатта олинмасдан, колган карфлар алифбодаги тартиб буйича таянч суздан кейин кетма-кет ёзилади ва натижада, куйидаги куриниш носил килинади:

Юкорида куриб чикилган SAMARQAND сузи эса мазкур усул ёрдамида HVTVGFVBY га утказилади.
Хозирги вактда компьютер тармокларида тижорат ахборотлари билан алмашишда учта асосий алгоритмлар, яъни DES, CLIPPER ва PGP алгоритмлари кулланилмокда. DES ва CLIPPER алгоритмлари интеграл схемаларда амалга оширилади. DES алгоритмининг криптомустахкамлигини куйидаги мисол оркзли хам бахолаш мумкин: 10 млн. АКШ доллара харажат килинганда DES шифрини очиш учун 21 минут, 100 млн. АКШ доллара харажат килинганда эса 2 минут сарфланади. CLIPPER тизими SKIP JACK шифрлаш алгоритмини уз ичига олади ва бу алгоритм DES алгоритмидан 16 млн. марта кучлирокдир.
PGP алгоритми эса 1991 йилда Филипп Циммерман (АКШ) томонидан ёзилган ва электрон почта оркали узатиладиган хабарларни шифрлаш учун ишлатиладиган PGP дастурлар пакети ёрдамида амалга оширилади. PGP дастурий воситалари Internet тармонда электрон почта оркали ахборот жунатувчи фойдаланувчилар томонидан шифрлаш максадида кенг фойдаланилмокда.
PGP (Pretty Good Privacy) криптография дастурининг алгоритми калитли, очик ва ёпик булади.
Очик калит куйидагича куринишни олиши мумкин:

Ушбу очик калит бевосита Web сахифаларда ёки электрон почта оркали очикчасига юборилиши мумкин. Очик калитдан фойдаланган жунатилган шифрли ахборотни ахборот юборилган манзил эгасидан бошка шахс укий олмайди. PGP оркали шифрланган ахборотларни очиш учун, суперкомпьютерлар ишлатилганда бир аср хам камлик килиши мумкин.
Булардан ташкари, ахборотларни тасвирларда ва товушларда яшириш дастурлари хам мавжуд. Масалан, S-tools дастури ахборотларни BMP, GIF, WAV кенгайтмали файлларда саклаш учун кулланилади.
Куйидаги расмларнинг (2.13-расмга каранг) ташки куринишида хеч кандай фарк булмасада, чап расмнинг хажми 8.9 Кб, унт томондаги расмнинг хажми 11.2 Кб булиб, унда ахборот яширилган. Баъзи холларда яширилган ахборотнинг хажми расмнинг хажмидан куп булиши хам мумкин, яъни олинган натижа факаттина танланган расмга боглик булади.
Кундалик жараёнда фойдаланувчилар офис дастурлари ва архиваторларни куллаб келишади. Архиваторлар, масалан PkZip дастурида маълумотларни пароль ёрдамида шифрлаш мумкин. Ушбу файлларни очишда иккита, яъни лугатли ва тугридан-тугри усулдан фойдаланишади. Лугатли усулда бевосита махсус файлдан сузлар пароль урнига, куйиб текширилади, тугридан- тугри усулда эса бевосита белгилар комбинацияси тузилиб, пароль урнига куйиб текширилади.

Pentium 100 туридаги компьютер оркали ушбу усул билан 6 белгили паролни аникдаш учун зарур булгак вакт куйидаги жадвалда келтирилган:

Офис дастурлари (Word, Excel, Access) оркали химоялаш умуман таклиф этилмайди. Бу борада мавжуд дастурлар Internet да тусиксиз тарклтилади.
9 - боб КОМПЬЮТЕР ТАРМОКЛАРИДА МАЪЛУМОТЛАРНИНГ РУХСАТСИЗ ТАРКАЛИШИ ВА УЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШ УСУЛЛАРИ
.
9.1-ф. МАЪЛУМОТЛАРНИНГ ТАРКАЛИБ КЕТИШИ ВА МАЪЛУМОТЛАРГА РУХСАТСИЗ КИРИШ

Download 0.72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   44




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling