6-боб. Клиник фармакологиянинг ёшга боғЛИҚ хусусиятлари
Download 47.35 Kb.
|
Gazeta
- Bu sahifa navigatsiya:
- Ҳужайра ташқарисидаги суюқлик, тана вазнидан % ҳисобида
- Ёг, тана вазнидан % ҳисобида
ўзгариб, 40 % ташкнл этади, ҳужайра ташқарисидаги эса — худди катгаларникидек, 20 %. Сувнинг миқцори нисбатан кўпроқ бўлгани сабаблп, янги туғилган чақалоқ ва болаларга асосан суюқ муҳитда тақсимланадиган ДВ (амчногликозидлар, атропин) катталарга нисбатан 1 кгтана вазнига кўпроқдозада буюрилади. Юқорида келтирилган жацвалдан кўриннб турибдики, янги туғилган чақалоқ- ларда ҳужайра ташқарисидаги суюқлик миқцори 40—45 %, чала туғилган болаларда эса, ҳатто 50 % ташкил этмокда. Таққослаб кўрилса, I ёшли болаларда бу кўрсаткич 25 % ташкил этади. Янги туғилган чақалоқларда ҳужайра ташқарисидаги суюқлик- нинг суткалик алмашинуви тезлиги ҳам юқори бўлиб, 60 % ташкил этади, катта- ларда эса, бу кўрсаткич 14 % тенг. Шу сабабли, оқсиллар билан кам боғланадиган гидрофил ДВ ҳужайрадан ташқари суюқликда осон тақсимланади ва ундан тез чиқиб кетади, қон плазмасида ҳам кагга концентрация ҳосил қилмайди. Бироқ, болада дегидратация ривожланганда, ҳужайра ташқарисидаги суюқлик миқдори кескин камайиб кетади, сувда эрувчан дориларнинг қондаги миқдори ортиб кетиб, ножўя таъсирлар ривожланишига олиб келиши мумкин. Янги туғилган чақалоқларда ёғ миқдори кам бўлиб, чала туғилган бола вазни- нингтахминан 3 % ташкил қилади, вақтида туғилган болаларда - 12 %; I ёшли болаларда ёғтана вазнининг 30 %, соғлом ёшларда эса — 18 % иборат. ДВ ҳужайра ташқариси суюқлиги ва ёғдепоси орасида тақсимлангани учун уларнинг тақсим- ланишида сувда ва ёғда эрувчанлик хусусияти катта аҳамиятга эга бўлади. Юқори даражада гидрофил ва оқсиллар билан кам боғланадиган препаратлар ҳужайра ташқарисидаги суюқлиқца самарали тақсимланади ва уларнинг қондаги миқдори паст бўлади. Шунинг учун бундай ДВ (сульфаниламидлар, бснзилпснициллин, амоксициллин) тана вазни ҳисобига эмас, балки ҳужайра ташқариси суюқлиги ҳисобида дозалаш мақсадга мувофиқ бўлади. Янги туғилган чақалоқларда липофил ДВ учун ГЭТ ўтказувчанлиги юқори бўлади. Шу сабабли, кучли таъсир этувчи ДВ, масалан, наркотик анальгетиклар, морфин, седатив ва уиқу чақирувчи препаратлар чақалоқларнинг бош миясида каттаро!} ёшдаги болаларга нисбатан кўпроқ миқдорда йиғилади. Бу препаратларнинг токсик таъсирини ривожланиши хавфи \ам ортади. Шунинг учун янги туғилган чақалоқчарни даволашда наркотик анальгетиклар деярли қўлланмайди. Ацидоз, гипоксия ва гипотермия ҳолатлари ҳам дориларни МНТ ўтишини тезлаштиради, шу сабабли, анестезиология амалиётида улар ҳам дсярли қўлланмайди, 6 ойдан! । ёшли болаларда эса, кичик дозаларда қўлланади. Ацидоз ҳолатида (бемор болаларда) ДВ тақсимланиши жуда ўзгариб кетади: рН муҳит кучсиз электролитларни ионизаиияланиш даражасига таъсир кўрсатиши сабабли, нордон препаратларни гўқималарда ўзлаштирилиши ортиб кетади. ишқорий препаратларники эса — камаяди. Аиетилсалицил кислотанинг токсик таъсирлари болаларда катгаларга нисбатан кўпроқ намоён бўлади, чунки қоннинг рН муҳити пасайганда салицилатларнинг ионизацияланиш даражаси ҳам пасаяди, бу уларни тўқималар тўсиғидан ўтишини ортишига олиб келади. Кўпгина ДВ (дигоксин, тутқаноққа қарши, седатив препарат-транквилизаторлар) тақсимланиш ҳажми катталарникига нисбатан юқори бўлади. Тақсимланиш ҳажмининг катталиги ярим чиқарилиш даври кўрсаткичларидан фарқли, ёшга бевосита боғлиқ эмас ва катта ёшлиларнинг кўрсаткичларига чиқарилиш тезлиги кўрсаткичига нисбатан тезроқ эришади. Қон плазмаси оқсиллари билан боғланиши Қон плазмаси оқсиллари билан ДВ боғланиш даражаси янги туғилган чақалоқтарда каттароқ ёшдаги болалар ва катталарга нисбатан камроқ бўлади. Бу янги туғилган чақалоқ қон плазмаси таркибида қуйидагиларни борлиги билан белгиланади: оқсиллар, жумладан альбуминлар камроқ; фетал альбумин (ҳомила организмида ҳосил бўлган) ДВ билан боғланишнинг ўзига хос хусусиятига эга; эркин ёғ кислоталарининг миқдори кўп бўлиб, улар ДВ оқсил билан боғланишига тўсқинлик қилади. Буларнинг барчаси чақалоқларни даволаш учун қўллангап ДВ қонда юқорироқ миқдорда эркин ҳолда бўлишига олиб келади, бу эса уларни бола организми учун шикастловчи таъсир кўрсатиш хавфини оширади. Бундан ташқари, ДВ плазма оқсиллари билан кам боғланишига япги туғилган чақалоқлардаги нефротик синдром, уремия, оқсилни овқат билан кам тушиши, ацидоз каби патологик ҳолатларини учраши ҳам сабаб бўлиши мумкин. Туғилгандан кейин қондаги оқсилнинг миқдори ва альбуминларни ДВ нисбатан аффинитети секин-аста ортиб боради ва 10—12 ойликка келиб, ҳар доим ҳам катталарникидек бўлмайди. Баъзи ДВ оқсиллар билан боғланиши чақалоқ ва катталарда бир-биридан фарқчанади (35-жадвалда юлдузча билап белгиланған). Бунда альбумин ДВ боғловчи ягона плазма оқсили эмас, чунки бу жараёнда бошқа оқсиллар, жумладан, нордон а-гликопротеин ҳам иштирок этади. Унинг микдорини камайиши, янги туғилган чақалоқларда оқсилларни боғланиш хусусиятини камайиб кетишининг сабабларидан бири ҳисобланади. Ўз вақтида туғилган соғлом чақа- лоқларда нордон а-гликопротеин миқдори она плазмасидагига нисбатан 3 баробар кам бўлади. Қоп плазмаси оқсиллари билан боғланадиган кўпгина эндоген моддалар дори воситасини оқсил билан бирикмасидан сиқиб чиқариб, шу йўл билан унинг тақсимланиш ҳажмини оширади. ДВ оқсил билан 80-90% боғланса, бу клиник 'Қ к н ’» 5 1 [ 35-жадвал
Чақалоқларда дори воситаларни плазма оқсиллари билаи боғланиши аҳамиятга эга бўлади, унинг клиренси эса оқсил билан боғланишига боғлиқ бўлэди. Препаратни оқсил билан боғламидан сиқиб чиқарилиши ҳисобига қондаги эркин ДВ микдори ҳам ортади, бу фармакологик таъсирни кучаййшига олиб келади. Бироқ, эркин ҳолатдаги ДВ биотрансформацияга учраб, организмдан чиқиб кетади. Янги туғилган чақалоқларда ДВ ўз ўрпида эндоген моддалар боғланишини бузиши мумкин. Масалан, салицилатлар ва кўп сульфаниламидлар плазма оқсиллари билан фаол боғланиб, билирубинни сиқиб чиқаради. Қон плазмасида боғланмагап, конъюгаиияланмаган билирубин миқдори ортганда сариқлик ривожланади, билирубин ГЭТ осон ўтади (айниқса, ацидоз, гипотермия, гипогликемия фонида). Шу билан бир вақтда, билирубиннинг ўзи ДВ оқсил билан боғламидап сиқиб чиқариб, ДВ фармакологик фаоллиги ва унинг тақсимланиш ҳажмини ошириши мумкин. Янги туғилган чақалоқларда бидирубин микдори билан фенитоипнинг эркин қисми миқдори орасидаги тўғридан-тўғри боғлиқлик аниқпанган. Препаратларнинг билирубин билан плазма протеинларини боғланиши учун рақобати катта аҳамиятга эга, чунки конъюгацияланмаган, оқсил билан боғланмаган билирубин ГЭТ ўтиши ва сариқлик чақириши мумкин. Сульфаниламидлар, ацетилсалицил кислота, новобиоцин, витамин К аналоги ва бошқалар билирубинпи альбуминнинг оқсил билан бирикмасидан сиқиб чиқариб, қондаги конъюгация- ланмаган билирубин миқдорини ошириб юборади ва сариқлик ривожлантиради. Биотрансформациянинг ўзига хос тамойиллари Янги туғилган чақалоқларда ДВ биотрансформацияси асосан жигарда кечади. Бироқ, баъзи препаратлар буйрак, ичак девори, ўпка, қон плазмаси ва кам миқцорда юрак ва мия тўқималарида ҳам биотрансформацияга учраши мумкин. Янги туғилган, айниқса, чала туғилган чақалоқ организмида дори воситаларнинг биотрансформация самараси кам, чунки уларда каттароқ ёшдаги болаларга нисбатан жигарнинг баъзи ферментли тизимларининг фаоллиги бирмунча паст бўлади, баъзи ферментлар эса, умуман бўлмаслиги мумкин. Турли ДВ жигардаги биотрансформацияси турличадир, масалан, янги туғилган чақалоқларда конъюгация ва оксидланиш жараёнлари нисбатан кучлироқ кечади. Глюкурон кислота билан конъюгацияланиш жараёнининг бузилиши глюкуронилтрансфераза, уридиндифосфатдегидрогеназа, глюкурон кислота миқдори кам бўлган болаларда кузатилэди. Масалан, левомицетин конъюга- циянинг бузилиши, буйраклар орқали чиқарилишини етарли бўлмаслиги ва кейинчалик қон плазмасидаги миқдорини ортио кетиши сабабли, оғир даражш токсик таъсирлар (циркулятор колланс ёки «кул ранг» синдроми) гақириши мумкин Налидикс кислота, салииилатлар, индометаиин қабул қилинп нда ҳам конъюга циянинг бузилишини кузатилиши ҳақидаги маълумотлар бор. Шу билан бирга парацетамолнинг чиқарилиш тезлиги янги туғилган чақалоқлар ва каггалар ўртасид фарқланмайди, чунки препарат сульфатланади. Янги туғилган чақалоқларда жигардаги оксидланувчи гидроксилланиш жараёш (айниқса, чала туғилганларда) секин кечади, шу сабабли, феноб; рбитал, лидокаии дифенин ва диазепамнинг чиқарилиш тезлиги кескин пасаяди. Масалан, диазепам нипг ярим чиқарилиш даври бола катталашган сари камаяди (чала туғилганлар да - 38—120 с, вақтида тугилган чақалоқларда — 22-46 с, 1-2 сшли болаларда- 15—21 с). Ҳомиладорларга туғишдан олдин диазепам буюрилга, фармакокине тикасининг ана шу хусусиятлари сабабли янги туғилган чақалоқпарда препарат в унинг метаболитларини йиғилиб қолиши аниқланади. Эфирли гидролиз билан боғлпқ бўлган метаболик жараёнлар даражаси янп гуғилган чақалоқпарда пасайгап бўлади, чунки эстераза фаоллши ёшга боғлиқбўлзд! Тугуруқ вақтида маҳаллий анестезия қўлланганда янги туғигган чақалоқларда брадпкардпя ва нафас олишни сўниши ҳолатларинп кузатилинл шу билап боғлш ДВ метаболизмини кучайиши неонатал даврнинг охирига бориб кучая бошлайди. Ҳаётнинг учинчи ойидан бошлаб уч ёшгача бўлган даврда ДВ жигардаги биотрнасформациялапиш жараёпи тезлиги катталарникидан ҳам бирмунч фарқпанади. Тўрт ёшдан бошлаб ДВ биотрансформация тезпиги катталардаги тезли сатҳигача пасаяди. Баъзи ДВ янги туғилган чақалоқпар жигарининг ферментли тязими фаоллигин индуциялаши ва шу билан бирга бошқа ДВ биотрансформациясини тезлаштириГ уларни инактивациялаши мумқин. Янги туғилган чақалоқлар жигарининг ферментл тизими индукторларига уйқу чақирувчи препарат фенобарбитал. тутқаноққа қарши препарат дифенин, ЯҚНДВ бутадион, амидопирин, транквилизатор мепробамт аналептик ДВ камфора, психостимулятор кофеин, бронхолитик теофиллин антибиотик рифампицин ва бошқалар киради. Янги туғилган чақалоқларда гипербилирубинемияни даволаш ва олдинп олиш уч\т1 кўнинча жигар ферментлари индуктори фенобарбитал қўллғнади. К.Н.Наджи мутдинов раҳбарлигида олиб борилган текширишлар натижаслда янги туғилган чақалоқлар сариқпигини даволашда жигарнинг МОС бошқа ш дукторп бспзопа. нисбатан юқори самарадорлик кўрсатиши тасдйқланган. Янги туғилган чақалоқпарни даволашда тинчлантирувчи ва тутқаноққа қарши дори воситаси сифатида бензонал ҳам қўлланади. Унинг фонида рахитни даволаш ва олдини олиш учун йитаминД буюрилса. витаминнинг жигардагп инактивацияси тезлашади, бу эса витамип дозасини оширилишини талаб этади. Баъзи антибиотиклар (левомицетин, тетрациклин, эритромицин) ҳамда нейро лептик аминазин, ЯҚНДВ инд&метацин, силга қаршн препарат ПАСК ҳам янгп туғилган чақалоқпар жигарининг фермеғгглари фаоллигини ингибирлаш хусусиятига эга. Масалан, эритромицин қабул қилиниши фонида жигарда бронходилататор теофиллиннинг инактивацияланиши секинлашади, бу теофиллиннинг қондагп миқдорини ортиб кетиши ва ножўя таъсирларини ривожланишига олиб келади. Неонатал даврда қўлланадиган баъзи ДВ янги туғилган чақалоқпарда жигаршшг фсрментли тизимини етарли равишда ривожланмаганлиги учун жигардаги биотрансформация натижасвда инактивацияланмайди ва янги биологик фаол бирик маларга айланади, масалан, теофиллин жигарда кофеинга метаболизланади. и I Болаларда метсболизм жараёни натижасида фармакологйк фаол метаболитларга I. I айланадиган ДВ 3( -жадвалда келтирилган. Download 47.35 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|