6-мавзу. Дин маданият феномени. Буддавийлик ва христиан дини тарихи ва фалсафаси

 Миллий динлар кандай динлар? 
Миллий динлар деб одатда, бир миллатга мансуб халқлар эътиқод қиладиган динлар 
тушунилади. Бундай динлар шаклланишининг дастлабки ва энг сўнгги даврларини бир-
биридан фарқлаш лозим. Дастлабки миллий динлар қулдорлик жамиятида вужудга келган 
бўлиб, одатда, политеистик, яъни кўп худолик динлари бўлган. Масалан, қадимги грек 
дини кўп худоликнинг ўзгинасидир. Зевс-пантион (қадимги грек тилида - бош худо) 
ҳисобланиб, бир укаси денгиз худоси, иккинчи укаси - ер ости подшолиганинг худоси 
ҳисобланар эди. Шунингдек, муҳаббат ва гўзаллик маъбудаси, уруш худоси, қуѐш худоси 
ва санъат ҳомийси ва бошқа яна бир қанча худолар бўлган.
Қулдорлик жамиятидаги дастлабки миллий динларнинг ўзига хос яна бир хусусияти 
охират тўғрисидаги тасаввурнинг пайдо бўлиши ва унга ишонишдир. Аммо бу даврда 
бундай тасаввурлар ҳали тўла шаклланмаган эди. Улар кейинги даврларда ривожланган. 
Бу даврда қурбонлик қилиш кенг расм бўлиб ҳатто мажбурий маросимлардан бири 
ҳисобланар эди. Худолар йўлида мева-чева, ноз-неъматлардан тортиб, уй ҳайвонларининг 
барча турларигача, қадим замонларда эса ҳатто одамлар ҳам қурбон қилинар эди. Миллий 
динлар ривожланишининг сўнгти даврларига келиб одамлар ўрнига ҳайвонлар курбон 
қилина бошланган. Шу билан бирга охират ҳақидаги тасаввурлар кенг тарғиб килинарди.
Миллий динлар элат-миллат динлари деб ҳам юритилади. Чунки улар уруғ-қабила 
динларидан фаркли равишда синфий жамият қарор топиши ва шаклланиши даврида 
вужудга келган ва ривожланган. Бинобарин, улар аввало элатнинг сўнгра, миллатнинг 
шаклланишини ўзларида акс эттирган.
Миллий динларда тасаввур килинган худолар миллий худолар ҳисобланиб, ибодат-
маросимлар асосан муайян элат ѐки миллатникигагина мос тушар эди. Бинобарин, бу 

---

хилдаги қадимга динлар миллий давлат характерида бўлиши бнлан бошқа дин 
шаклларидан ажралиб тураган.
Энг сўнгги даврнинг миллий динларига қуйидагилар киради: ҳиндуизм, жайнизм, 
сикхизм, даосизм, конфуцийлик, синтоизм ва иудаизм (яҳудийлик). Шунингдек 
зардуштийлик дини тўғрисида маълумот берилди