6-тақырып. Өз бетінше тәлім, оның түрлері және орындалуы. Курс жұмысы, бітіру мамандық жұмысын жазу тәртібі. Жоспар

Бітіру мамандық жұмысы - жоғары оқу орны бакалавриатында студенттерді оқытудың қорытынды басқышы болып табылады. Бітіру мамандық жұмысында студенттің жоғары оқу орнында оқу дауамында топтаған барлық теориялық және практикалық білімдері көрінеді, студенттің теориялық білімдері мен құралдану дәрежесі, оның алған білімдері және дағдыларын ғылыми-істеп шығару міндеттерін шешуге қай дәрежеде қолдана алуы көрінеді. Бітіру мамандық жұмысын орындау студенттен институтта алған теориялық және практикалық білімдерден пайдалануды талап етеді, студенттің оқу дауамында алған білімдерін жалпыластыруға, тереңдестіруге және бекемдеуге, оларды практикаға қолдана алу мүмкіншілігін береді.
Бітіру мамандық жұмысын орындау процесі төмендегі ізбе-іздікте амалға асырылады:
Дайындық басқышы:

• 
  таңдалған тақырып бойынша бітіру мамандық жұмысын орындау үшін рұқсат алу (тақырыпты бекіту);
  
• 
  мамандық жұмысты орындау бойынша тапсырмаларды істеп шығу;
  
• 
  тақырыпты таңдау;
  

Бітіру мамандық жұмысы тақырыбы төмендегі талаптарға жауап беруі керек:

• 
  тақырыптың студент тәлім бағдары, мамандығына сәйкестігі;
  
• 
  актуал педагогикалық машқалаға бағытталғандығы;
  
• 
  пәннің амалдағы жағдайы және оны рауажландыруға сәйкестігі;
  
• 
  өндіріске қызығу оятуы және практикалық маңызға ие болуы.
  

Бітіру мамандық жұмысы құрамына төмендегілер кіреді:

• 
  титул беті
  
• 
  мазмұны
  
• 
  кіріспе
  

1. 
   таңдаған тақырыптың маңыздылығы;
   
2. 
   жұмыстың мақсаты және міндеттері;
   
3. 
   жұмыстың объекті және предметі;
   
4. 
   методологиялық негізі және зерттеу әдістері;
   
5. 
   қорғауға алып шығылатын жағдайлар;
   
6. 
   жұмыстың практикалық дүзілісі;
   

• 
  негізгі бөлім
  
• 
  қорытынды
  
• 
  пайдаланған әдебиеттер дізімі
  
• 
  қосымшалар
  

Бітіру мамандық жұмыс бітірушілерінің мамандық эрудициясы жоғары дәрежесін, оның методикалық дайындығын, мамандық қызмет, дағды және біліктіліктерін иелегендігін анықтау қажет. Соған қарай бітіру мамандық жұмысының мақсаты:

• 
  теориялық білім және практикалық дағдыларды системаластыру және бекемдеу;
  
• 
  білім және практикалық дағдылардан анық ғылыми зерттеу және ғылыми-практикалық машқалаларды шешуде пайдалану;
  
• 
  өз бетінше жұмыс дағдыларын дамыту;
  
• 
  материалды жалпыластыру және логикалық баян қылу дағдыларын дамыту;
  
• 
  экспериментал зерттеу методикасын иелеу.
  

Бітіру мамандық жұмысын студент өз бетінше орындауы және барлық керекті болған құжаттарды ресмилестіруі, атап айтқанда, көрсетілген материалды дайындауын назарда тұтуы қажет. Тақырыпты теориялық және методикалық жақтан дұрыс жасау және ашып беру, оның сыпаты және мазмұны үшін студенттің өзі толығымен жауапкер болып табылады.
Аякталған жұмыс басшыға тапсырылады, басшы оқып шыққан соң, қол қояды және жазба сын береді. Басшының сыны негізінде кафедра студентті қорғауға қою туралы қарар қабыл етеді. Кафедра басшысы студентті қорғауға қою мүмкін емес деп шешім шығарса, мәселе басшының мәжбүри қатынасуында кафедра жыйналысында көріп шығылады және баяндама ресмилестіреді.
Бұйрық пен қорғауға қойылған бітіру мамандық жұмыс пікір беруге жіберіледі. Пікі білдірушілер сыпатында, әдетте, зерттеу орайы есептелген тәлім орнының жетекші мамандарынан бірі, сондай-ақ, зерттеу машқаласы бойынша эксперт есептелген ЖОО профессор-оқытушысы тартылады. Пікір білдірушілер құрамы кафедра басшысы тәрепінен бекітіледі.
Пікірді алған, студент ғылыми басшы мен біргелікте пікір білдірушінің наразылықтарына жауап дайындауы, қажетті жағдайларда жұмысқа тиісті өзгерістер және дұрыстаулар кіргізуі керек болады.
Пікір білдіруші тарапынан жұмысқа ұнамсыз кемшіліктер анықталған жағдайда олар жоқ етілгеннен соң, кафедра оны қайта пікір білдіруге жіберуге құқықты. Кафедра бастығы басшы пікірі де немесе алғашқы қорғау нәтижелері де немесе пікір білдірушілердің наразылықтарына негізделіп студентті бітіру мамандық жұмысын МАК да қорғауға қойып болмайды деп есептесе, бұл мәселе автор және басшы қатынасуында кафедра жыйналысында көріп шығылады.
Қорғауға қойылған бітіру мамандық жұмысы басшы қорытындысы және пікір білдірушілермен МАКда қорғауға жіберіледі.
Бітіру мамандық жұмысы әдетте, төмендегі дүзіліске ие болады: кіріспе, теориялық бөлім (бірінші бап), экспериментал зерттеу (екінші бап), психологиялық-педагогикалық ұсыныстар (үшінші бап).
Кіріспе бөлімінде зерттеу тақырыбының актуалдылығы негізделеді, оның мақсаты, мндеттері белгіленеді, предметі, объекті қысқаша келтіріледі, зерттеу факті қалыптастырылады амалдағы маңызды сәулелендіреді. Бұдан басқада, кіріспе бөлімінде жұмыс баптарының қысқаша мазмұны келтіріледі. Зерттеу тақырыбының актуалдылығы негіздеу теориялық деректер, қоғамдық рауажлану тенденциялары және мамандық практикалық іскерлік реаллықтары неізінде амалға асырылады. Зерттеу актуалдылығының дәлилі отанымыз және шет елдік ғалымдардың үйреніп жатырған машқалаларына үлкен кеуіл қаратуы, сондай-ақ, жеткілікті дәрежеде ашылмаған және анықтастыруды талап ететін сұрақтар бар болуы мүмкін.
Қойылған машқаланың шешімі кәсіптік іскерліктегі, белгілі мекемелер жұмысын рауажландыру үшін маңызды болуы мүмкін.
Бітіру мамандық жұмысы мақсаты қойылған машқаланы шешуден тұрады. Зерттеу міндеттері оның мақсатын анықтастырады және орындау ізбе-ізділігін белгілейді. Әдетте, бітіру мамандық жұмыста төмендегі міндеттер қойылады:

• 
  үйренілген машқалаға тиісті теориялық деректер анализі;
  
• 
  үйренілген оқиғаның актуалдық жағдайы, сондай-ақ, шамалылық, оның кейінгі рауажландыру перспективалары және себептерін анықтау;
  
• 
  экспериментал базаны белгілеу;
  
• 
  зерттеу әдістерін таңдау;
  
• 
  эмперик зерттеу өткеру;
  
• 
  практикалық ұсыныстар істеп шығу.
  

Зерттеу объекті сыпатында жалпы оқиға және оның айырым тараптары дамуы және жүзеге шығуының нызамдылықтары және процесі болуы мүмкін. Әр қандай жағдайда зерттеу объекті таңдалған тақырып және жұмыс машқаласына сай келуі қажет.
Зерттеу предметі жұмыстың тақырыбы және объектіне терең сәйкес және анық белгіленуі керек.
БМЖның сыпатты орындалуы кемінде 50 теориялық деректі үйренуді талап етеді, олар арасында мамандар монографиялары және ғылыми мақалалар (олар әдебиеттердің негізгі бөлегін қамтып алады), оқулық және оқу қолданбалар, сөздік және мәліметтер болуы керек.
Тек ғана шет елдік, бәлки мәжбүри түрде жергілікті зерттеушілер жұмыстары келтірілуі қажет. Текстте, үйренілген әдеби мағлуматтарға ұғымдар мен бір қатарда, БМЖ авторларының көз-қарастары, позициясы, шолуы сәулелендірілуі және негізделуі қажет.
БМЖ бірінші бабы үйренілген машқаланың айрықша тәрептерін тәриптеген кемінде екі параграфты өз ішіне алуы керек. Әр бір параграф логикалық негізделген қорытындылар, мәселе маңызының қысқаша түсіндірмесі мен аяқталады. Бірінші бап бойынша қорытындылар экспериментал практикалық зерттеу негізделуін өз ішіне алуы керек.
БМЖ екінші бабы экспериментал зерттеу нәтижелерін өз ішіне алады. Әдетте, ол 3 параграфқа бөлінеді. Бұл жағдайда бірінші параграфта сыналушылар құрамы, олардың кеңейтірілген көрінісі (саны, жұмысы, жынсы, социалдық орны, жағдайы характерлері ж.т.б) келтіру мақсатқа сай. Екінші параграфта экспериментал зерттеу зерттеудің барысы, формалары және әдістері (қай жерде, қашан және қай мүддеттерде, жеке топар құрамында өткерілгені, пайдаланған әдістер және анық экспериментал меодикалар) тәриптеу және негіздеу, қолданған методтардың БМЖ мақсат және міндеттеріне сәйкестестіруді дәлилдеп беруі керек.
Зерттеу өткеру үшін қажетті көрсетпелі және текст материалы көп жер талап етсе, оларды қосымшаларда беру ұсыныс етіледі. Параграф текстінде методикалардың ұлумалық тәриптелуі және қосымшаларда ұғымдар, библиографиялық материалдар келтіріледі.
Үшінші параграф эмпирик зерттеу нәтижелерінің көлемі және сыпат талқылауына арналуы мүмкін. Автор, мысалы, зерттеу дауамында сыналушылар өзін қандай тұтуын белгілейтін нәтижелер баяндамалардан мысалдар келтірілуі, анықталған факттерді түсіндіру қажет. Алынған нәтижелерді көлемдік қайта істеудің зерттеу нәтижелері және қорытындылардың сенімділігі және негізделгендігін тастыйықтаушы арнаулы методтардан пайдалану ұсыныс етіледі. Нәтижелерді графикалық, диаграмма, таблица ж.т.б көрінісінде берілуі мақсатқа сай.
Қорытынды да зерттеу нәтижелері келтіріледі. Қойылған машқаланы ғылыми-теориялық және экспериментал-практикалық үйрену негізінде оның актуалдылығы келтіріліп өтіледі, мақсат және міндеттердің шешілу дәрежесі көрсетіледі, көз-қарастар тастыйықталады және бикарланады, жұмыстың практикалық маңызы (автордың машқаланы шешуге үлесі) бағаланады. Қажет болған жағдайларда және де толығырақ істеуді талап ететін мәселелер көлемі, машқаланы үйрену барысы белгіленеді.
Қорытынды да кіріспе екі негізгі бөлімнің мазмұнын қайталауға жол қойылмайды.
Әдебиеттер дізімі БМЖ тақырыбына сай келуі, түрлі баспаларды өз ішіне алуы керек. Әдебиеттер дізімі авторлар беттері (авторлар Ф.А.Ә) немесе негізгі атамалар альфавит тәртібінде дүзіледі.
Дізім пайдаланылған норматив құжжаттардан басталады, кейін баспадан шығарылған оқу-методикалық әдебиет, журнал мақалалары, соңында интернет материалдары келтіріледі. Баспа жылы және орны, беттер саны әрине көрсетіледі, бұнда шығу мағлуматтар тарауында библиографиялық талаптар мен белгіленген қысқартуларға жол қойылмайды. Әдебиеттердің тәртіптелген дізімі араб цифрлары және үтір мен тәртіп номерленеді.
Жұмысты аяқтаған соң, негізгі бөлім текстін дүзуде әдебиеттер дізімі толтырылған болса, тексттегі ұғымдардың көрсетілген баспаның әдебиеттер дізіміндегі цифрға сәйкестігі қосымша тексеріледі.
Қосымшаларда БМЖ тексті мен байланысты болмаған таблицалар, график және схемалар, сондай-ақ, эксперимент баяндамалары, алып барылған сабақ және жаттығулар тәрипі, сыналушылардың суреттері және басқа, автор текстте келтіру қажет деп таппаған, материалдар келтірілуі мүмкін. Сондай-ақ, қосымшада глоссарий беріліп, онда жұмыста қолданылған негізгі түсінік және терминдер келтіріледі.
Бұдан басқа, жұмысқа ағылшын тілінде аннотация дайындалып, онда жұмыстың мақсаты және қысқаша мазмұны келтіріледі. БМЖ үшін баға мемлекеттік аттестация комиссиясы ағзалары, бітіру мамандық жұмысы басшысы және пікір білдірушілер додалауы және олардың пікірі бірлестірілгеннен кейін коллегиялық негізде қойылады.