6. tema. MÁMleketlik byudjettiŃ MÁNİSİ, ÁHMİyeti HÁm oniń funkciyalari

Dáramatlardıń túrleri boyınsha klassifikaciyası bólim, paragraf hám dáramat tipinen ibarat.
Dáramatlar bólimi dáramatlardı toplaw derekleri boyınsha kodlastırıwdan ibarat. Dáramatlar paragrafi salıqlar hám basqa májbúriy tólemlerdi, sonday-aq, salıqsız dáramatlardı óndiriw bazası boyınsha kodlastırıwdan ibarat. Dáramat tipi byudjet dáramatlarınıń anıq túrinen ibarat boladı.
Shólkemlestiriwshilik klassifikaciyası kelip túsetuģın dáramatlardıń administrativlik tárepten basqarıwshı organģa tiyisliligin identifikaciyalaw maqsetinde qollanıladı.
Territoriyalıq klassifikaciyası kelip túsetuģın dáramatlardıń qáliplesip atırģan yaki ótkerilip atırģan administrativlik-territoriyalıq birlikke tiyisliligin identifikaciyalaw maqsetinde qollanıladı.
Byudjet qárejetleriniń klassifikaciyası byudjet kárejetlerin kodlastırıwdan ibarat boladı hám olardıń baģdarların ózinde sáwlelendiredi.
Byudjet qárejetleriniń klasifikaciyası tómendegilerden ibarat:

• 
  byudjet qarjılarınıń derekleri hám dárejeleriniń klassifikaciyası;
  
• 
  wazıypa tárepinen klassifikaciyası;
  
• 
  shólkemlestiriwshilik klassifikaciyası;
  
• 
  ekonomikalıq klassifikaciyası;
  
• 
  aymaqlıq klassifikaciyası.
  

Byudjet qarjılarınıń derekleri hám dárejeleriniń klassifikaciyası ámelge asırılıp atırģan qárejetlerdiń tiyisli qarjılar derekleri hám byudjet dárejelerine tiyisliligin anıqlaw ushın qollanıladı.
Qárejetlerdiń wazıypa tárepinen klassifikaciyası mámleket funkciyaların orınlaw ushın qarjılar baģdarların ózinde sáwlelendiriwshi qárejetlerdi gruppalaw bolıp esaplanadı.
Qárejetlerdiń shólkemlestiriwshilik klassifikaciyası byudjet qárejetlerin bólistiriwshiler boyınsha kodlastırıwdan ibarat boladı.
Qárejetlerdiń ekonomikalıq klassifikaciyası qárejetlerdiń ekonomikalıq baģdarlarına muwapıq kodlastırıwdan ibarat boladı.
Aymaqlıq klassifikaciyası byudjet shólkemleriniń hám byudjetten qarjı alıwshılardıń tiyisli administrativlik-xuqıqıy birlikke tiyisliligin anıqlaw maqsetinde qollanıladı.
Byudjet sistemasında byudjetlerdiń ekonomikalıq belgileri boyınsha qárejetleri tómendegi qarejetler gruppaların óz ishine aladı:
Birinshi gruppa—is haqı, pensiyalar, napaqalar, stipendiyalar, kompensaciya tólemleri hám kem támiyinlengen shańaraqlarģa materiallıq járdem;
Ekinshi gruppa —sociallıq mútájliklerge ajıratpalar;
Ushinshi gruppa—kapital qoyılmalar (Mámleketlik investiciya dátúrinde názerde tutılģan anıq baģdarlanģan dizimlerge muwapıq);
Tórtinshi gruppa — basqa qárejetler.