6-tema. Uzaq múddetli aktivler esabi reje

Tuwrı sızıqlı usıl tiykarǵı quraldı paydalı isletiwdiń pútkil dáwiri dawamında tozıwdıń doimiy summaların esaplap jazıwdan ibarat.
Kemeyip barıwshı qaldıq usılı boyınsha turaqlı esaplap jazılatuǵın summalar paydalı isletiw múddeti dawamında kemeyedi.
Orınlanǵan isler kólemine mutanosib ráwishte esaplap jazıw usılına binoan amortizaсiya muǵdarı tek tiykarǵı qural qansha márte isletiliwine yamasa qansha ónim birligi islep shıǵarılıwı kútilip atırǵanına baylanıslı boladı.
Kumulyativ usılda amortizaсiya summası esaplaw koeffiсientiniń maxraji bolǵan ob’ekttiń xızmet múddeti jıyındısı menen anıqlanadı. Bul koffiсienttiń suratida ob’ekttiń xızmet múddeti aqırına shekem qalatuǵın jıllar sanı teskeri tártipte kórsetiledi.


6.4. Tiykarǵı qurallar inventarizaсiyası
Ózbekstan Respublikasınıń «Buxgalteriya esabı tuwrısında»ǵı Nızamına muwapıq, kárxanalar óz aktivleri hám minnetlemelerin inventarizaсiya qılıwları lazım.
Inventarizaсiyanıń maqseti kárxana tiykarǵı qurallarınıń haqıyqatta barlıǵın hám sapa jaǵdayın anıqlaw, texnikalıq hújjetler (transport, xarakteristika, joybarlar)di tekseriw hám buxgalteriya esabı maǵlıwmatların aydınlastırıwdan ibarat.
Kárxana, shólkem hám mekemelerde tiykarǵı qurallardı inventarizaсiya qılıw «Inventarizaсiyanı shólkemlestiriw hám ótkiziw» atlı 19-sanlı BEMS hám «Tiykarǵı qurallar» atlı 5-sanlı BEMSna tiykarlanadı.
«Buxgalteriya esabı hám esabatı tuwrısındaǵı Nızam»ǵa muwapıq, tiykarǵı qurallar inventarizaсiyası bir jılda keminde bir márte jıllıq esabat dúziwden aldın ótkiziledi.
Tómendegi jaǵdaylarda tiykarǵı qurallar inventarizaсiyası muqarrar ótkiziledi:
- tiykarǵı qurallar ob’ektleri arendaǵa berilgeninde yamasa mámleket qaramaǵınan shıǵarılǵandı;
- jıllıq buxgalteriya esabatın dúziwden aldın;
- materiallıq juwapker tárep almasqanında;
- urlıq hám suiiste’mollik jaǵdayları anıqlanǵanda;
- órt yamasa basqa tábiiy apatlar júz bergende;
- tiykarǵı qurallar qayta bahalanǵanında;
- kárxana tamamlanǵan yamasa qayta shólkemlestirilgende.
«Inventarizaсiyanı shólkemlestiriw hám ótkiziw» atlı 19-sanlı BEMSna tiykarlanıp tiykarǵı qurallar inventarizaсiyasın ótkiziwden aldın tómendegilerdi anıqlaw lazım:
- inventar kartochkalar, inventar betlerinin bar ekenligi hám jaǵdayın;
- texnikalıq pasportlar hám basqa texnikalıq hújjetlerdiń bar ekenligi hám jaǵdayın;
- kárxanaǵa arenda tiykarında, saqlawǵa yamasa waqtınsha paydalanıwǵa qabıl qılınǵan tiykarǵı qurallardıń bar ekenligi hám jaǵdayın.
Inventarizaсiyanı kárxana basshısı buyrıǵı menen tayınlanǵan komissiya ótkizedi. Komissiyanıń wazıypası tiykarǵı qurallardı saqlaw hám onnan tuwrı paydalanıwdı tekseriwden ibarat. Komissiya kárxanaǵa kerek bolmaǵan tiykarǵı qurallardı anıqlawı hámde olar boyınsha óz-aldına dizim dúziwi kerek. Inventarizaсiya juwmaqları boyınsha inventarizaсiya dizimi dúziledi. Dizimi materiallıq juwapker tárep hám komissiya tárepinen imzalanadı hám buxgalteriyaǵa tapsırıladı.
Egerde tiykarǵı qurallar kemisi boyınsha ayıpker tárep anıqlansa, kemis summası ayıpker tárepten óndiriledi.