7. Atsetilxolinning sintezi hám biologiyalıq roli

Adenilatsiklazani aktivlashtiring
Adenilat siklazasini inhibe etedi
Kortikotropin Kalsitonin Katexolaminlar (p,- hám P 2 receptorları arqalı ) Glyukagon Parathormon Tirotropin vazopressin (arqalı Y,-receptorları ) *	2 receptorları arqalı )

* v hám ¥n-receptorları tómende talqılaw etiledi (Iv, A).

kletka daǵı basqa beloklardıń fosforlanishida qatnasatuǵın cGMPga baylanıslı protein kinaz G ni aktivlashtirishi múmkin. Mısalı, pAMP ni AMP ga gidrolizlovchi fosfodiesteraza cGMPga baylanıslı protein kinaz menen fosforlanish nátiyjesinde aktivlesedi.
Birpara gormonlar (mısalı, vazopressin yamasa adrenalin), tiyisli receptorları menen kompleks payda etedi (receptor v ( vazopressin ushın hám c^-adrenalin receptorları ), sáykes keletuǵın G - belokların aktivlestiriw arqalı olar fosfolipaza C ni aktivlestiredi, bunıń nátiyjesinde kletkada IF 3, DAG dıń ekinshi xabarshıları payda boladı. IP 3 molekulası ERdan Ca2 + dıń shıǵarılishini xoshametlentiredi. Kaltsiy kalmodulin belokı menen baylanısadı. Bul kompleks Ca 2+ -kalmodulinga baylanıslı protein kinazani aktivlestiredi. Kaltsiy ionları hám HA! protein kinaz C aktivlashuvida qatnasadı (5-bólimge qarang).
kinaz aktivligine iye bolǵan yamasa tirozin kinaz aktivligin kórsetetuǵın sitoplazmatik beloklarǵa baylanısqan receptorları arqalı kletkaǵa signal beredi. Insulinning tirozin kinaz bolǵan hám fosforlanish jayına iye bolǵan membrana receptorları menen baylanısıwı insulin receptorları substratlari hám basqa beloklardıń avtofosforillanishini hám keyinirek fosforlanishini baslaydı (5 hám tómen bólimler, III, G bólimine qarang).
Mısalı, epidermal ósiw faktorı yamasa insulin sıyaqlı ósiw faktorı -1 membrana receptorları menen óz-ara tásir etkende, receptor birinshi náwbette qapırıqerlanadi hám aktivlesedi. Sonday etip, membrananıń ishinde bolǵanında jaylasqan tirozin kinaz aktivligine iye bolǵan receptor gomodimerining ózi fosforlangan (avtofosforilatsiya) hám gen transkripsiyasi faktorların aktivlashtirishda qatnasatuǵın basqa beloklar hám fermentlerdiń fosforlanishiga sebep boladı.
Birpara gormonlar (mısalı, ósiw gormoni, prolaktin, interferon, sitokinlar) sitoplazmatik belok kinazalari (" Yanus kinazalari" yamasa JAK shańaraǵınıń kinazalari) menen baylanıslı bolǵan membrana receptorları menen óz-ara tásir etedi.-Gormonning biriktirilishi receptorlardıń qapırıqerizatsiyasiga, Yanus kinazalarining baylanısıwına, olardıń avtofosforlanishiga hám aktivlesiwine alıp keledi. Yanus kinazalari, óz gezeginde, tirozin qaldıqlarında receptordı fosforlaydi, bunıń nátiyjesinde receptor basqa beloklar menen baylanısadı, mısalı, arnawlı beloklar - signal Ótkeriwshileri hám transkripsiya aktivlashtiruvchilari ( PSAT yamasa STAT - anglichan tilinen, signal ótkeriwshi hám aktivlestiriwshi). transkripsiya - signal transduser hám transkripsiya aktivlashtiruvchisi). Bunıń artınan tirozin kinaz tárepinen baslanǵan fosforillanish reakciyaları kaskadi keledi. STAT belokları fosforlanadi, qapırıqerlar payda etedi hám yadroǵa kóshiriledi, bul erda DNKning ayriqsha aymaqları menen baylanisıp, transkripsiyani tártipke salıwda qatnasadı (11-4-súwret).
toqımaları, tamırlar endoteliyasi, trombotsitlar hám basqa toqımalarda ámeldegi bolǵan NO sintaza fermenti qatnasıwında arginindan organizmde payda bolǵan nitrat oksidi NO da kletkada signalızatsiya molekulası bolıp xizmet etiwi múmkin (qarang. 9 -bólim). NO molekulası sintez etiletuǵın endotelial kletkalar membranası arqalı qońsılas kletkalarǵa demde tarqalıwı múmkin. Azot oksidiniń tásiri qısqa múddetli, sebebi T NO 5 ~ 10 sekund ishinde ózgerip turadı. Qanda molekula shama menen 100 ms dawamında ámeldegi, sebebi ol demde molekulyar kislorod menen óz-ara tásirlenip, nitritni payda etedi, keyinirek ol nitratqa aylanadı hám sidik menen shiǵarıladı. Maqsetli kletkalarda, mısalı, endotelial kletkalarda NO guanilat siklazaning aktiv orayında ámeldegi bolǵan temir ionı menen óz-ara tásir etedi (5-bólimge qarang), usınıń menen cGMP dıń tez qáliplesiwine járdem beredi. Tegis bulshıq et kletkalarında cGMP kontsentratsiyasınıń asıwı kinazlarning aktivlesiwine alıp keledi, bul oxir-aqıbet SMC tamırlarınıń bosasıwına hám olardıń keyingi keńeyiwine alıp keledi. Azot oksidiniń tásir qılıw mexanizmi nitrogliserinni júrektegi ótkir awrıwdı kiyim-kensheklashtiradigan dári retinde isletiwdi túsintiredi, sebebi nitrogliserin payda bolǵan NO molekulalarınıń dáregi bolıp, qan tamırlarınıń bosasıwına alıp keledi hám miyokardga qan aǵımın asıradı.
3. Kletka ishindegi receptorları arqalı signal
Steroid hám qalqansimon gormonlar kletka ishindegi receptorlar menen baylanısadı hám ayriqsha genlerdiń transkripsiya tezligin tártipke saladı (11-5-súwret).
Gormon bolmasa, kletka ishindegi receptorlar ádetde sitozol yamasa yadro daǵı basqa beloklar menen baylanısadı. Mısalı, glyukokortikoid receptorları sitozolda chaperon menen kompleks payda etedi, bul receptordıń DNK molekulası menen baylanısıwına tosqınlıq etedi (11-6 -súwret).
Gormonning receptordıń polipeptid shınjırınıń C-terminalındaǵı baylanısıw jayı menen óz-ara tásiri konformatsion ózgerislerge hám receptordıń chaperondan shıǵıwına alıp keledi. Eki receptor molekulası birlesip, gomodimer payda etedi. Receptor qapırıqeri gendiń promotor aymaǵında jaylasqan ayriqsha nukleotidlar izbe-izligin teńiydi. DNK HRE dıń málim bir aymaǵı menen óz-ara tásiri (anglichan tilinen, gormonga juwap elementi,
Gormon

Suwret11-4. Yanus kinazalari (JAK) menen baylanısqan membrana receptorları arqalı signal uzatıw mexanizmi. 1 - gormon membrana receptorları menen óz-ara tásir etedi hám receptorlardıń qapırıqerizatsiyasini keltirip shıǵaradı. Yanus kinazalari (eki aktiv oraylı sitoplazmatik tirozin kinazlar) membrana receptorları qapırıqeriga baylanısadı, bul olardıń aktivlesiwi hám avtofosforlanishiga alıp keledi; 2 - Yanus kinazalari (JAK) tirozin qaldıqlarında receptor qapırıqerini fosforlaydi; 3 - fosforlangan receptor qapırıqerining Yanus kinazalari menen kompleksi ayriqsha sitoplazmatik beloklardı (STAT) baylanıstıradı, olar Janus kinazalari menen fosforlanadi; 4 - fosforlangan STAT belokları aktivlesedi, qapırıqer payda etedi; 5 - STAT qapırıqeri sitozoldan yadroǵa ótedi, premotor DNK regionine baylanısadı hám gen transkripsiyasini keltirip shıǵaradı.
gormonga juwap beretuǵın element) receptordıń oraylıq domenini támiyinleydi. Bul domenda 2 sink barmaǵın quraytuǵın aminokislotalar izbe-izligi ámeldegi. Hár bir sink barmaǵında sink atomi 4 sistein qaldıg'iga baylanısqan (11-7-súwret).
Bir " sink barmaǵı" dıń dúzilisi DNK menen baylanısıw ushın juwapker bolǵan aminokislotalar izbe-izligin óz ishine aladı, ekinshi " sink barmaq" bolsa receptorlardıń qapırıqerizatsiyasida qatnasatuǵın aminokislotalar izbe-izligin óz ishine aladı. Gormon-receptorlar kompleksin óz-ara tásiri

Suwret11-5. Gormonal signallardıń kletka ishindegi receptorları arqalı uzatılıwı (steroid gormon receptorları sitoplazma hám yadroda jaylasqan bolıwı múmkin).


Guruch. 11-6. Steroid ­gormon retseptorlari faoliyatini tartibga solish. 1 — gormon boʻlmaganda retseptor gormon bogʻlovchi domen orqali chaperon bilan kompleks hosil qiladi, bu esa retseptorning DNK molekulasi bilan bogʻlanishiga toʻsqinlik qiladi; 2 — gormon ishtirokida retseptor ­chaperondan ajralib chiqadi, retseptor dimeri hosil bo'lib, DNK molekulasiga yopishadi va transkripsiya faollashuviga sabab bo'ladi.

Suwret11-7. Ukol gormonning oraylıq domenining dúzilisi. 1 - DNKni bólewde qatnasatuǵın aminokislota qaldıqları ; 2 - qapırıqerizatsiya maydanı. DNKni baylanıstıratuǵın oraylıq domenda 2 " rux barmaqlari" bar. Sink atomlari sistein qaldıqları arqalı aminokislotalar izbe-izligi menen baylanısqan. Funktsional aymaqlar 1 hám 2 uyqas túrde DNKni bólew hám receptorlardı qapırıqerizatsiya qılıw ushın juwapker bolıp tabıladı.

² D H ₃ N ⁺ - CH - COO'
7 / va ¹
- ►NH ₂ -C ~ o P O ' + (CH) 2 O O. COO "
Karbamoil fosfat glu
Suwret10 -12. Karbamoil fosfat sintezi.
B. " REMONTLAW" SINTEZ JOLLARI
DEZOKSIRIBONUKDEOTIDLAR
Tez bólinetuǵın kletkalarda, ribonukleotid-reduktaza kompleksi hám timidilatsintaza járdeminde deoksinukleotidlar sintezi menen bir qatarda.

Схема