7. Atsetilxolinning sintezi hám biologiyalıq roli

VIII.PIRIMIDIN NIKLEOTIDLARNING METABOLIK BUZIWLARI
Pirimidin nukleotidlari almasinuvi fermentleri aktivliginiń tómenlewi menen baylanıslı bir qansha kesellikler suwretlengen. Olardan biri, orotasiduriya, nukleotidlarning de novo sintezi ushın ekinshi bifunksional ferment - UMP sintaza jumısındaǵı kemshilik sebepli júzege keledi, qalǵan ekewi pirimidin katabolizmi processinde tabılǵan.
A. ORTASIDURIA
de novo pirimidin sintezidagi birden-bir buzılıw bolıp tabıladı. Bul OMP dıń payda bolıwı hám dekarboksillanishini katalizlovchi UMP sintaza aktivliginiń tómenlewi sebepli júzege keledi. Embriogenezda pirimidinlarning de novo payda bolishidan baslap substratlar tárepinen DNK sintezini támiyinlewge baylanıslı, keyin bul fermenttiń iskerligi tolıq joq ekenliginde homilaning turmısı múmkin emes. Haqıyqattan da, orotaniduriya menen awırǵan barlıq nawqaslarda UMF sintaza aktivligi sezilerli dárejede tómen sonda da kórinetuǵın boladı. Nawqaslardıń siydigidagi orotik kislotanıń muǵdarı (kúnine 1 g hám odan kóp) ádetdegi kúndelik sintez etiletuǵın orotat muǵdarınan (kúnine shama menen 600 mg) sezilerli dárejede asıp ketiwi anıqlandi. Bul patologiyada gúzetilgen pirimidin nukleotidlari sintezining tómenlewi orotatning giperproduksiyasini keltirip shıǵaratuǵın retroinhibisyon mexanizmi menen SAPR fermentin tártipke salıwdı buzadı.
Klinikalıq tárepten orotasiduriyaning eń xarakterli nátiyjesi bul megaloblastik anemiya bolıp, denediń eritrotsitlar kletkalarınıń normal bóliniw tezligin támiyinley almasligidan kelip shıǵadı. Balalarda foliy kislotası preparatlari menen emleniwge juwap bermasligi tiykarında kesellikti anıqlaw etiledi.
Pirimidin nukleotidlari sintezining etiwmovchiligi intellektuallıqlıq rawajlanıwǵa, qural qábiletine tásir etedi hám -júrek hám as qazan -ishek traktınıń aynıwı menen birge keledi. Immunitet sistemasınıń qáliplesiwi buz'ladı, túrli infektsiyalarǵa salıstırǵanda bayqaǵıshlıq kúshayadi.
Orotik kislotanıń hádden tıs shıǵarılıwı sidik sistemasınıń aynıwı hám taslardıń qáliplesiwi menen birge keledi. Eger emlenmasa, nawqaslar ádetde turmıstıń birinshi jıllarında o'liwedi. Usınıń menen birge, orotik
NH2 _{_}
HN

NH
Sitozin


Uratsil

NgO

dihidrotimin
» / NgO
COO'
H2N HC- _CH3
CH _g N H
P-ureydoizobutirat

h ₃ n-ch ₂ -ch ₂ COO
CH ₃
P-aminoizobutirat
Guruch. 10-16. Pirimidin asoslarining katabolizmi. 1 - dihidropirimidin dehidrogenaza; 2 - dihidropirimidin ­siklohidrolaza; 3 - ureidopropionaz.

Kislota júzimsik tásirge iye emes. Hár qıylı dene sistemalarınıń islewindegi kóplegen buzılıwlar " pirimidin ochligi" sebepli júzege keledi.

Bul kesellikti emlew ushın uridin isletiledi (kúnine 0, 5 ten 1 g ge shekem ), ol " rezerv" jolı boylap UMFga aylanadı.
Uridin • + ATP -> UMF + ADP.

• 
  Uridin menen júkleniw " pirimidin ochligi" ni joq etedi hám pirimidin ceriyasining basqa barlıq nukleotidlari UMP den sintez etiliwi múmkinligi sebepli, SAPR fermentin retroinhibisyon mexanizmin qayta tiklew sebepli orotik kislotanıń shıǵarılıwı azayadı. Orotaniduriya menen awırǵan nawqaslar ushın uridin menen emlew turmıs dawamında dawam etedi jáne bul nukleozid olar ushın ajıralmaytuǵın azıqlıq omilga aylanadı.
  
• 
  Genetikalıq tárepten anıqlanǵan sebeplerge qosımsha túrde, orotasiduriya gúzetiliwi múmkin:
  
• 
  • karbamoilfosfatsintetaza I bunnan tısqarı, ornitin siklining hár qanday fermenti nuqsanı nátiyjesinde kelip shıqqan giperammonemiya menen. Bul halda mitoxondriyada sintezlangan karbamoil fosfat kletkalar sitozoliga kirip, pirimidin nukleotlarini payda etiw ushın isletiline baslaydı.. Barlıq metabolitlarning, sonday-aq orotik kislotanıń konsentraciyası asadı. Orotatning eń zárúrli shıǵarılıwı ornitin-karbamoiltransferaza (ornitin siklining ekinshi fermenti) etiwmovchiligida belgilengenler etiledi;
  

• gutni allopurinol menen emlewde oksipurinol mononukleotidiga aylanadı hám UMF sintazasining kúshli inhibitori boladı. Bul toqımalarda hám qanda orotik kislotanıń toplanıwına alıp keledi.
B.PIRIMIDINLAR KATABOLIZMASINI BUZIWLARI
Bul metabolik joldıń 2 fermenti jumısındaǵı anomaliyalar málim.
Pirimidin-5'-nukleotidaza etiwmovchiligi menen organikalıq bolmaǵan fosfatning pirimidin mononukleotidlaridan ajırasıwı hám nukleozidlarning qáliplesiwi buz'ladı.
Eritrositlarda pirimidin-5'-nukleotidazaning aktiv bolmaǵan izoformasi tabılǵan. Nátiyjede, glyukoza konversiyasining pentozafosfat jolin inhibe etiwshi hám nátiyjede eritrotsitlar gemolizi ushın old shártlerdi jaratatuǵın pirimidin NTPlarning toplanıwı gúzetiledi (14-bólimge qarang).
Dihidropirimidin dehidrogenaza pirimidin katabolizmining tezligin sheklewshi ferment esaplanadı. Bul fermenttiń jumısın buzıw nerv sistemasınıń islewinde iyiwler menen birge keledi hám qan plazmasida erkin pirimidinlar: urasil hám timin dárejesiniń asıwı tiykarında kesellikti anıqlaw etiledi.