7-Laboratoriyalıq jumıs. Jer bawırlawshılardıń sırtqı hám ishki dúzilisi

7-Laboratoriyalıq jumıs.
Jer bawırlawshılardıń sırtqı hám ishki dúzilisi.

Kishi tip. Omırtqalılar – Vertebrata

Klass. Jer bawırlawshılar – Reptilia
Qabırshaqlılar toparı -Squamata
Wákili. Agama Agama Sanguinolenta Pale.


Tayanısh sózler: Epidermis, as pisiriw, bólip shıǵarıw, dem alıw, qan aylanıw, bas miy, esitiw, kóriw organı, sidik jolı, tuxımlıq, máyeklik, tuxımlanıw.
Sabaqtıń maqseti-fawnamızdaǵı jer bawırlawshılardıń sırtqı hám ishki dúzilisin ámelde kórip, atqaratuǵın wazıypasın tolıq studentlerge jetkerip beriw.


Oqıtıwshınıń maqseti-fawnamızdaǵı jer bawırlawshılardı jarıw texnikasın kórsetip hár bir organdı ayırıp alıw usılı menen tanıstırıw.


Kerekli áspab úskeneler-dáslep tası alınǵan tasbaqanıń tayar preparatı, tasbaqa hám kesirtkelerdiń erkek hám urǵashısınıń sidik jınıs sisteması kórsetilgen preparatlar, SD diskler, kompyuter, proektor, skalpel, kyuvet, pincet.


Tapsırma.
Tasbaqanıń, agamanıń sırtqı kórinisi menen tanıstırıw. Tasbaqanıń dúzilisine, onda jaylasqan múyizli plastinkalarǵa áhmiyet beriw. Tasbaqanıń bas bólimin kóriw, jaǵınıń dúzilisine áhmiyet beriw kerek, tasbaqanıń ayaqların kóriw.

1. 
   Agamanıń ulıwma kórinisi.
   
2. 
   Ulıwma ishki organlardıń jaylasıwı.
   
3. 
   As-pisiriw sistemasınıń dúzilisi.
   
4. 
   Qan aylanıw hám dem-alıw sistemasınıń dúzilisi.
   
5. 
   Sidik-jınıs sisteması.
   
6. 
   Nerv sisteması.
   

Sırtqı dúzilisi-kesirtkelerdiń gewdesi bes bólim-bas, moyın, gewde, quyrıq, sonday-aq aldıńǵı hám keyingi ayaqlarǵa bólinedi. Kesirtkeniń terisi qabırshaqlar menen qaplanǵan bolıp, olar forması sıpatınan hár qıylı hátte bir haywan gewdesiniń túrli bólimlerinde qabırshaqlar túrlishe formada boladı. Agamanıń bası belgili bir formaǵa iye bolmaǵan mayda qabırshaqlı. Biraq kesirtke ayırım túrlerdiń bası qatań tártiptegi qalqanshalar menen qaplanǵan.
Tumsıqtıń ushında bir jup sırtqı murın tesikleri bar. Olar tańlaydıń orta sızıǵı janındaǵı bir jup ishki murın tesikler yaki xoanalar menen awız boslıǵına ashıladı. Kózinde baqanikindey tómengi, ústińgi qabaqlar hám jumıwshı perde boladı. Kloakanıń sırtqı tesigi quyrıq tiykarında ornalasqan.





57-Súwret. Shól agamasınıń sırtqı dúzilisi.
1-sırtqı murın tesigi. 2-kózi. 3-qulaq tesigi. 4-tırnaq.

Tisli qabırshaqlar agamanıń quyrıǵında jaylasqan. Barmaqlarında jaqsı rawajlanǵan tırnaqları (57-Súwret,4) bar. Shılımshıq zat islewshi teri bezleri joq, sonlıqtan agamanıń gewdesi barlıq jer bawırlawshılardıń gewdesi sıyaqlı barqulla qurǵaq. Qoyıw may sıyaqlı sekret ajıratıwshı arnawlı teri bezleriniń iskerligi haywannıń jınısıy iskerligi menen baylanıslı. Olar kesirtke túrleri gewdesiniń hár qıylı bóliminde jaylasqan (máselen agamada qarınnıń sońǵı qabırshaqların qaplap jatqan daǵ bolıp bul ásirese erkeklerde anıq kórinedi).