7-lekciya. Noxat hám soya biologiyasi ha`m jetistiriw texnologiyasi

7-LEKCIYA. NOXAT HÁM SOYA BIOLOGIYASI HA`M JETISTIRIW TEXNOLOGIYASI

Rejesi
1. Noxat hám soyanıń áhmiyeti,kelip shıǵıwı, egislik maydanı

2. Noxat hám soyanıń sistematikası,morfologiyası biologiyası
3. Noxat hám soyanıń jetistiriw texnologiyası


Noxat hám soyanıń áhmiyeti, kelip shıǵıwı, egislik maydanı


Áhmiyeti- noxat dáni azıq-awqatta qollanıladı, onnan hár qıylı milliy taǵamlar tayarlanadı hám jemlik sortları mallarǵa jem boladı. Noxat dáni quramında 19-30% belok, 4-7% may, 47-60% azotsız ekstraktiv zatlar, 2,4-12,8% klechatka, 0,2-4,0% kúl hám sonday-aq, V vitamini hámde mineral duzlar boladı. Azıq-awqatta onıń aqshıl reńli tuxımları, mallarǵa bolsa qaraltım reńli tuxımları isletiledi. Mallardıń jemine noxat dáni qosılsa, onıń sińdiriliwi jeńillesedi. Biyday unına 10-12% noxat unı qosılsa, onnan toyımlı nan jabılıwı múmkin. Noxattıń paqal hám japıraqlarında limon hám basqada organikalıq kislotalar bolǵanlıǵı sebepli mallar jaqsı jemeydi, tek qoylar jeydi.
Noxat áyemnen Orta hám Kishi Aziyanıń qurǵaq territoriyalarında egilip kelingen. Jabayı túrleri tabılmaǵan. Egislik maydanı boyınsha sobıqlı eginler arasında úshinshi orındı iyeleydi. Egislik maydanı 10 mln.ǵa jaqın, sonnan 8 mln.ga Hindistanda egiledi. Noxat Ízrayıl, Marokka, Turkiya, Íran, Meksika hám basqa mámleketlerde egiledi. Ózbekistannıń lalmi jerlerinde kem maydanda egilip kelingen.Házirgi waqıtta suwǵarıp egiletuǵın jerlerde jetistiriw texnologiyası ilimiy túrde úyrenilmekte. Ónimdarlıǵı 15-20 c/ga.

Noxat hám soyanıń áhmiyeti,kelip shıǵıwı, egislik maydanı









Noxat hám soyanıń sistematikası,morfologiyası biologiyası
Morfologiyası. Tamırı - oq tamır jaqsı rawajlanǵan, topıraqqa 1-1,5 m shekem kirip baradı, shaqası kóp boladı. Paqalı – bekem, tik ósiwshi, jaqsı shaqalanadı. Jetilgende aǵash tárizli boladı, biyikligi suwǵarılmaytuǵın jerlerde 15-40 sm, suwlı jerlerde 45-70 sm boladı. Japıraqları – quramalı, taq pár sıyaqlı bolıp kelip, kelte baldaqlı, jup japıraqshalarınıń sanı 5-15, japıraqshalı mayda, pıshqı tisli, túkli boladı.Túklerinde organikalıq kislotalar bar (oksalat, alma kislotası). Japıraqları ashıq hám toyǵın jasıl reńli boladı.