7-лекция transpiratsiya Suwdıń puwlanıwı

7-ЛЕКЦИЯ


Transpiratsiya (Suwdıń puwlanıwı).Transpiratsiya – bul suwdıń ósimlikler tárepinen puwlanatuǵın fiziologiyalıq protsess. Transpiratsiyanı ámelge asırıwshı tiykarǵı organ japıraq esaplanadı. Ósimlik hawa ortalıǵı menen maksimal kontaktta bolıwı ushın úlken japıraq keńligine iye bolıwı kerek. Japıraq plastinkası CO₂ ni jutadı, jaqtılıq nurın uslawdı jeńillestirip, puwlandırıw kólemin arttıradı. Suw japıraqlardıń plastinkasınıń betinen hám awızshalardan puwlanadı. Japıraq kletkaları arqalı suwdıń puwlanıwınan suw potentsialı páseyedi, yaǵnıy sorıw kúshi artadı. Bul tamırdan ksilema tútiksheleri arqalı suwdıń japıraq kletkalarına kúshli sorlıwına alıp keledi.

3.3.2-suwret. Manjetka(Alchimilla) japıraǵınıń tisshelerinen

guttatsiya suyıqlıǵınan tamshılardıń payda bolıwı

Solay etip, joqarǵı háreketlendiriwshi kúsh suwdıń ósimlik denesi boylap joqarıǵa háreketleniwi nátiyjesinde támiynlenedi. Bunda japıraqtaǵı tasıwshı parenxima kletkalarında joqarı sorıw kúshi payda boladı hám uslap turıladı. Soǵan baylanıslı joqarǵı háreketlendiriwshi kúsh transpiratsiya aktiv bolǵan sayın sorıw kúshi kóbeyedi. Joqarǵı háreketlendiriwshi kúsh, tómengi háreketlendiriwshi kúsh toqtasa da islep turadı. Onıń islewi ushın metabolitik reaktsiya energiyası jumsalmastan, sırtqı energiya (temperatura hám hawa aǵımı) jumsaladı.

Japıraq transpiratsiyalawshı organ. Suw paqaldan japıraq qını yamasa japıraq sabaǵı arqalı qozǵalıp, keyin japıraq tamırlarına ótedi. Ótkiziwshi elementlerdiń sanı hár bir tamırdıń tarmaqlanıwı barısında azayıp baradı. Eń kishkene tamırlar bir traxeidtan turadı. C₄ jolı menen fotosintezlewshi ósimliklerdiń japıraqlarında tútikshe toplamları bir qabat parenxima kletkalar menen oralǵan. Olar tútiksheli toplamlardı qorshap alıw menen mexanikalıq toqımanın funktsiyasın atqaradı. Tútiksheli toplamlar bul kletkalar menen túbine shekem oraladı. Japıraqlar sırtınan, sırtqı diywalı kutikula, kópshilik jaǵdayda mum menen menen qaplanǵan bir qabat epidermis kletkalar menen qaplanǵan. Epidermis penen kutikula suwdıń qozǵalıwı ushın effektivli bar`er esaplanadı. Epidermistiń ústinde kóbinshe túkler, qabırshaqlar bolıp olar japıraqtıń suw rejimin tártipke saladı. Olar japıraqtıń ústinde hawanıń háreketine tosqınlıq etedi. Tik túsetuǵın nurdı shashıratadı, solay etip, transpiratsiya protsessinde suwdıń joǵalıwın azaytadı. Japıraqtıń mezofill kletkaları baǵana tárizli hám bult tárizli parenxima kletkalardan, kletka aralıq boslıqlarınan turadı. Japıraqtıń ishki betiniń maydanı sırtqı betiniń maydanınan kóp boladı. Suw mezofil kletkalardıń kletka aralıq boslıqlarında puwlanadı.
Transpiratsiya eki protsessten turadı` a) suwdıń japıraq tamırlarınan mezofill kletkalarınıń ústińgi qabatına qozǵalısı b) kletka diywalınan suwdıń kletka aralıq boslıqqa puwlanıwı, bunda awızshalar arqalı puwlanıw hám kutikula arqalı puwlanıw ajıraladı.
Suyıq suw puwlanatuǵın betke shekem kletka diywalı arqalı tasıladı. Kletka aralıǵındaǵı hawa suw menen yarım toyınǵan boladı. Onıń suw potentsialı dógeregindegi kletkalardıń suw potentsialı menen teń boladı. Hawanıń suw potentsialı onıń salıstırmalı ıǵallıǵınan pás boladı. Suwdıń molekulası awızsha tesikleri arqalı tómen suw potentsialı baǵdarına qaray ósimlikten shıǵadı.