7-лекция transpiratsiya Suwdıń puwlanıwı

Awızsha (ust`itsa) transpiratsiyası. Awızsha japıraq penen atmosfera arasında gaz almasıwda áhmiyetli rol`di atqaradı. Awızsha japıraqtıń eki tárepinde de boladı, biraq ayırım ósimliklerdiń japıraǵınıń tek tómengi jaǵında boladı. Bir ósimliktiń japıraǵında bul awızshalar sanı hár túrli. Mıs: qarańǵıdaǵı japıraqta barqulla jaqtı túsip turatuǵın japıraqqa qaraǵanda awızshalar sanı az boladı. Awızshalardıń sanı ortasha 1 mm² japıraqta 50-500 dana boladı.
Japıraq betindegi awızshalardan suwdıń transpiratsiyalanıwı ashıq suw betinen suwdıń puwlanıwınday tezlikte boladı. Bul Stefan nızamı menen twsindiriledi. Kishkene tesikten gazdıń diffuziyalanıw tezligi tesiktiń maydanına proportsional bolmastan, tesiktiń diametrine yamasa aylanasına proportsional boladı. Soǵan baylanıslı awızsha tesiginiń maydanı pútkil japıraq betiniń maydanınıń 0,5-2,0 % in tutsa da suwdıń kóp ǵana awızshalardan puwlanıwı joqarı tezlikte boladı.
Kutikulalıq transpiratsiya. Japıraqlardıń awızshaları jabıq bolsa da ósimlikten suw puwlanıp turadı. Bul puwlanıw kutikula arqalı boladı. Ósimliktiń kutikulyar transpiratsiyası ósimliktiń suw rejiminde áhmiyetli rol` oynaydı. Kutikulalıq transpiratsiyanıń intensivligi hár túrli ósimliklerde hár qıylı boladı. Juqa kutikulalı, jetilmegen, jas japıraqlarda kutikulalıq transpiratsiya barlıq transpiratsiyanıń yarımına shekem baradı. Jetilgen, qartayǵan japıraqlarda qalıń kutikula bolıp, olarda kutikulalıq transpiratsiya ulıwma transpiratsiyanıń 1/10 bólegin quraydı. Qartayǵan japıraqlarda kutikulanıń jarılıp zıyanlanıwınan kutikulalıq transpiratsiya taǵı da kúsheyedi. Kutikulalıq transpiratsiya kutikulanıń qalıńlıǵına baylanıslı ózgeredi. Qalıń qabatlı kutikulaǵa iye bolǵan iyne japıraqlılarda hám magnoliyalardıń epidermisi júdá az muǵdarda suwdı joǵaltadı. Kutin qabatı juqa bolǵan ósimlikler ıssı waqıtları awızshaların jawǵan menen qurǵaqshılıqtan kúshli jábir kóredi.
Suwdıń belgili muǵdarı búrtiktiń transpiratsiyası nátiyjesinde ajıraladı. Búrtik qabırshaqları, búrtiklerdi suwdı joǵaltıwdan saqlay almaydı.
Reproduktiv organlarda suwdı joǵaltadı, ayırım waqıtları olar arqalı kóp muǵdarda suw parlanadı. Mıs. Ayǵabar(Helianthus annus) sebeti, kóknar(Papaver) ǵozası, burısh(Piper) miywesi japıraqlarına qaraǵanda kóbirek suw puwlandıradı. Bulardan basqa suw shaqalardan, aǵashtıń denesinen, chechevichkalarınan, probka qatlamlarınan puwlanıp turadı. Qıstıń kúnleri geyde shaqalar suwdı kóp joǵaltadı, sonıń tásirinen suw jetispey ósimlikler óledi.