7-лекция transpiratsiya Suwdıń puwlanıwı

Transpiratsiyanıń sutkalıq terbelisi.Transpiratsiyanıń sutkalıq dáwirligi ósimliklerdiń túrine qaray hám hawa rayınıń ózgeriwine baylanıslı hár qıylı boladı. Aǵashlarda, sayada ósiwshi (gidrostabil`) ósimliklerde kópshilik masaqlılarda suwdıń puwlanıwı kúndizgi temperatura maksimum dárejesine barıp úlgermey aq, joqarı dárejege jetedi. Tús waqıtları transpiratsiya tómenleydi, keshke qaray hawa temperaturasınıń páseyiwinen taǵıda kóteriledi. Transpiratsiyanıń bunday jolı topıraqlardaǵı suwdıń muǵdarınıń hám osmotikalıq basımnıń azǵana ózgeriwine alıp keledi. Denesinde suw muǵdarın kún boyına tez ózgertiwshi gidrolabil` ósimliklerde transpiratsiya tal túste maksimum dárejege jetedi. Bul eki túrli ósimliklerde de túnde transpiratsiya eń tómengi dárejede boladı.
Transpiratsiya intensivliginiń ózgeriwi awızshanıń kún boyına ashılıw dárejesine baylanıslı boladı.
Tal túste awızshanıń jabılıwı japıraqlarda CO₂ muǵdarınıń kóbeyiwine, suwdıń jetispewshiligine, hawanıń ıǵallıǵınıń kemeyiwine (ásirese samallı kúnleri) baylanıslı boladı. Bulardıń bári ABK kontsentratsiyasınıń artıwına alıp keledi, awızsha jabıladı. Hawa temperaturasınıń tústen keyin qaytıwı awızshanıń ashılıwı hám fotosintezdiń kúsheyiwin támiynleydi.
Transpiratsiya intensivligi. Transpiratsiyanıń intensivligi bir saatta belgili maydannan parlanaǵn suw muǵdarı menen anıqlanadı. Transpiratsiya produktivligi dep hár bir 1000 g suw jumsalǵanda payda bolatuǵın qurǵaq massaǵa aytıladı. Transpiratsiya koeffitsienti dep bir gramm qurǵaq massa payda etiw ushın jumsalǵan suwdıń grammdaǵı muǵdarına aytıladı. Kópshilik ósimliklerde transpiratsiya produktivligi kúndiz 15-250 g –m² saat ^–1 hám túnde 1-20 g –m² saat ^–1 quraydı. Bir jóńkil klimatta ósiwshi ósimliklerde transpiratsiya produktivligi hár bir 1000 g suw jumsalǵanda 1 grammnan 8 grammǵa shekem boladı, al transpiratsiya koeffitsienti 125 grammnan 1000 grammǵa shekem (ortasha 300 g, yaǵnıy hár 1 g massa toplaw ushın 300 g suw kerek) boladı. Ósimlik óz denesine kerekli zattı sintezlew ushın tek 0,2% suw jumsaydı qalǵan 99,8% suw parlanıwǵa ketedi.