7 m a ‘ r u z a (2 soat)

 
holda texnik-iqtisodiy hisoblashlar asosida olib boriladi. 
6. Bazalar doimiyligi tamoyili 
Bazalarning doimiylik tamoyili shundan iboratki, texnologik bazalarni 
almashtirish zarurati tug’ilmasa (qora bazalar bundan mustasno), ya’ni texnologik 
jarayonlarni ishlab chiqishda о’sha berilgan bitta texnologik bazani qо’llashga intilish 
zarur. 
10.14-rasm. Yо’nish va parmalashda bazalar doyimiylik tamoyilini qо’llash. 
 
Ishlov berishni bitta texnologik bazada olib borishga intilish shunday 
tushuntiriladiki, ya’ni texnologik bazalarni har qanday almashtirish turli texnologik 
bazalarda ishlov berilgan yuzalarni о’zaro joylashish xatoligini kо’paytiradi, unga 
texnologik bazalarning о’zaro joylashishi xatoligini qо’shimcha qiladi.
Masalan, 10.14, a-rasmda tasvirlangan zagotovka uchun tо’rtta kichik teshik, 
markaziy teshiklarning ruxsat еtilgan 

= + 0,1 mm xatoligi bilan simmetrik о’qlarini 
mos tushishini ta’minlash talab еtilgan bо’lsin, markaziy katta teshikni yо’nish еsa 

---

tokarlik dastgohida (10.14, b-rasm) va tо’rtta kichik teshiklarni parmalash konduktorda 
(10.14, b-rasm) turli A va B baza yuzalarni qо’llash bilan olib boriladi, shuning uchun 
о’qlarning haqiqiy siljishlari qо’llanilgan bazalar о’zaro joylashishi xatoligi miqdoriga 
oshadi, ya’ni 100 mm о’lcham dopuski miqdoriga. Buni texnologik о’lchamlar zanjirini 
hisoblash tasdiqlaydi (10.14,g-rasm). 

max
=100
max
-50
max
-30-20
min
=100-(50-0,05)-30-(20-0,05) = +0,1 mm; 

min
=100
min
-50
max
-30-20
max
=100-0,46-(50+0,05)-(20+0,05)=-0,56 mm. 
Кichik teshiklarni konduktor bо’yicha olib borilganligi tufayli, о’qlari orasidagi 
masofa (60 mm-li о’lcham) aniq bajariladi, shuning uchun hisoblashda 30 mm-li о’lcham 
shartli ravishda doimiy deb qabul qilinadi. 
Ishonchimiz komilki, operasiyalarni ikkisini ham о’zgarmas bazadan (masalan A 
yuzadan) bajarganimizda о’qlarning siljishi qiymatlarining о’zgarishi kamayadi, chunki u 
100 mm-li о’lchamni о’z ichiga olmagan, deyarli qisqa texnologik о’lchamlar zanjiridan 
aniqlanadi (10.14,d-rasm), ya’ni 

max
= 50
max
-30-20
min
= 50+0,05-30-(20-0,05) = + 0,1 mm; 

min
= 50
min
-30-20
max 
= 50-0,05-30-(20+0,05) = - 0,1 mm. 
Bundan kо’rinib turibdiki + 0,1 mm oralig’ida о’qlarni mos tushishi kerak bо’lgan 
chizmaning talabi bajariladi. 
Zagotovkalarni turli operasiyalarda texnologik bazalarni saqlab ishlov berish, 
ishlanuvchi yuzalarni о’zaro joylashish xatoligini kamaytiradi, ammo amalda shunday 
vaziyatlar ham uchrab turadiki, qachon bu talabni bajarish moslamalar konstruksiyalarini 
ortiqcha murakkablashishiga va ularning qimmatlashishiga olib keladi. Bu vaziyatdan 
texnolog, texnologik bazalarni qulayini tanlab, va ishlanuvchi yuzalar о’zaro joylashishi 
xatoliklarini oshiruvchi tegishli hisoblashlarni bajarib, bu bazalarni almashtirishga 
majbur bо’ladi. Texnologik jarayonning barcha operasiyalarini bajarishda bazalar 
doyimiyligi tamoyiliga amal qilish detal aniqligi va mexnat unumdorligini oshirish 
imkoniyatini beradi.