7-Maruza Uch elektrodli yarim o’tkazgich asboblar. Bipolyar va unipolyar tranzistorlar

Kusheytkishlarning ish rejimlari va olarni payda etish.

Kusheytkishting A jumis rejiminde baslanәish tochkasi kusheyttirio`shi elementting dinamikaliq xarakteristikasining tuo`ri siziqli bo’limine jaylasqan boladi hәm ol kirio` kerneo`ining tәsiri dao`aminda sol bo’limnen shiәip ketpeydi (4-suo`ret). Bul shig`io` signalining formasina sәykes o’zgerio`in ko’rsetedi, yag`niy siziqli bolmag`an buzilio`lar judә az boladi.

Kusheytkishting V jumis rejiminde baslang`ish jumis tochka kusheytio`shi element xarakteristikasining jabilio` potentsialina teng yamasa og`an jaqin tochkag`a jaylastiriladi. Soning ushin turaqli qurao`shisi bolәan toq nol`ge jaqin bolip, kirio` signalining tek yarim dәo`irlerinde g`ana elementten o’zgermeli toq o’tedi (5-suo`ret) hәm siziqli bolmag`an buzilio`lar ko’p boladi.
Kusheytkish S rejiminde islegende dәslepki jumis tochka kusheytio`shi element xarakteristikasining jabilio` potentsialinan hәm ulken kerneo`de tanglanadi (5-suo`ret). Bunda kusheytkish juda ulken siziqli bolmag`an buzilio`lar menen isleydi. (V hәm S jumis rejimlerden tiykarinan quo`at kusheyttirgishlerinen keng paydalaniladi.
Kusheyttirgishting bir jumis rejimin payda etio` ushin kusheyttirio`shi aktiv elementting elektrodlarina tiyisli turaqli kerneo`lerdi berio` kerek. Bunda aktiv element elektrodlarina berilgen kerneo`ding absolyut shamasi emes, oning elektrodlar arasindag`i salistirma shamasi ulken әhmiyetke iye boladi.
Dinamikaliq xarakteristikada jumis tochkasining ornin belgileo`shi kerneo` jiljitio` kerno`i dep ataladi. Ol eki usilda -turakli tok deregi jәrdeminde yamasa avtomatikaliq usilda(anod yamasa kollektor deregi esabinan) payda etiledi.
Jiljitio` kerneo`in payda etio`ding birinshi usilinda kusheytio`shi aktiv elementting kirio` shinjirina signal deregi menen izbe-iz etip turaqli toq deregi jalg`anadi.(7a,b-suo`ret). Oning abzallig`i sxemening әpio`ayilig`i hәm jiljitio` kerneo`ining turaqlilig`i bolip esaplanadi. Sebebi kusheytkish kaskadlarining sani artio`i menen derekler sani artip baradi, ol jag`day jaqsi bolmaydi. Onnan qutilio` ushin ekinshi jag`day qollaniladi. Biraq oni tek kusheytkishting A jumis rejiminde qollanilio`i mumkin.
Elektron lampalarding torinda (teris) jiljitio` kerneo`in payda etio` ushin oning katod shinjirina R<sub>k</sub> karsilig`i jalg`anadi (7-v-suo`ret). Oni jiljitio` qarsilig`i dep ataladi.
Anod tog`ining 8-turaqli qurao`shisi R₈ qarsiliqtan o’tkende katodta U_k=8 R_k ge teng potentsial tusio`shi payda boladi hәm oning potentsiali ulio`ma simg`a salistirg`anda ong bolip qaladi. Biraq lampa elektrodining potentsiali katodka salistirmali aniqlanadi. Soning ushin baskario`shi setka potentsialin sol potentsial tasio`shig`a sәykes teris (Uk=-Ugo) dep qarao` kerek.
Demek, anod deregi energiyasi esabinan torda jiljitio` kerneo`i payda boladi. Soning ushin oni avtomatikaliq jiljitio` dep ataladi.
Kusheyttirgishting kirio`ine signal berilgende lampadan turaqli qurao`shi toq penen birge o’zgermeli toq ta o’te baslaydi. Nәtiyjede R<sub>k</sub> qarsiliqta o’zgermeli kerneo` de payda boladi. Ol torg`a teris belgi menen berilgeni ushin kirio` signalining tәsirin o’zgerttiredi. Onnan qutilio` ushin R<sub>k</sub> qarsiliq jeterli ulken siyimliliqli S<sub>k</sub> kondensatori menen shuntlanadi
R<sub>k</sub>1/S<sub>k</sub>
Bul tengsizlik signal spektrindegi eng kishi jiylikli terbelis ushin orinli bolio`i shәrt. Birak bunda o’zgermeli qurao`shining tәsiri toliq joq etilio`i mumkin emes. Bul avtomat jiljitio` payda etio` usilining kemshiligi bolip esaplanadi. Biraq aniklao`ding әpio`ayilig`i hәm derekting joqlig`i oning apzallig`i bolip esaplanadi.
Kusheytkishlerding lampali sxemalarinan parqi tranzistorli sxemalarda avtomat jiljitio` kerneo`ining payda etio` bir qansha quramaliraq boladi. Ulio`ma emitterli kusheytkish sxemasinda tranzistor aktiv rejimde isleo`i ushin emitter o’tio`ine tuo`ri, kollektor o’tio`ine bolsa teris bag`itta kerneo` berilio`i kerek. Soning ushin p-n-p turdegi tranzistorda baza potentsiali nol`ge teng bolg`anda emitterge ong hәm kollektorg`a teris kerneo` beriledi. Oni iske asirio` ushin bolsa kollektor deregi menen baza ortasina R<sub>b</sub> qarsiliqti jalg`ao` kerek(8a-suo`ret). Baza tog`ining turaqli shamasi ushin R<sub>b</sub> qarsilig`ining shamasi
U_be= - E_k+R_B-I_B
Formuladan aniqlao` mumkin. Biraq tranzistorlarding parametrleri birdey etip islep shig`arilmaslig`i, olarding sirtqi ortaliq temperaturasina kushli baylanisli bolio`i hәm basqa sebeplerge I_b=c9ns5 usildan paydalanio` mumkinshiligin bermeydi, yag`niy bul rejim turaqli emes.
Mәselen, temperatura artio`i menen tranzistording toqlari (I<sub>b</sub>, Ia, I<sub>k</sub>), ulio`ma kollektor tog`ining turaqli qurao`shisi I_k0 artadi. Nәtiyjede nagruzka sizig`i o’zgerip, kusheytkishting jumis rejimi buzilidi. Ol 9-suo`rette ko’rsetilgen. Onda jumis tochkasining orni o’zgerissiz qalio`i ushin sxemag`a qosimsha elementler kiritilio`i kerek. Ol termoturaqlasturio` shinjiri dep ataladi. Termoturaklastirio` shinjiri tek jumis tochkasining ornin saqlaydi. Onda parametrlerding o’zgerisi tәsir etpeydi.
Tranzistorlarding turaqli jumis rejimin payda etio`ding usillari juda ko’p. Solardan biri baza potentsial kerneo`in bo’lio`shi arqali payda etio` bolip esaplanadi(8b-suo`ret). Onda U_b kerneo`ine baza tog`ining tәsirin joq etio` ushin R<sub>1</sub> hәm R<sub>2</sub> qarsiliqlarding shamasin IgI<sub>b</sub> shәrti orinlanatug`in etip tanglao` kerek. Әne sonda sirtqi temperatura o’zgersede, tranzistor almastirilg`andada ayirim potentsial tusio`i o’zgerissiz qaladi. Biraq IgI<sub>b</sub> tengsizligi orinlanio`i ushin R₁ R₂ kerneo` bo’lgishining qarsilig`in arttirio` kerek. Bul sxemaning kirio` qarsilig`in azaytip, derek tog`ining sarplanio`in ko’beytedi. Soning ushin jumis rejimin tanglao`ding bul usili ratsional emes.