7-mavzu. Tafakkur shakllari: tushuncha, hukm va xulosa

b Ú d

Murakkab destruktiv dilemma

а→b c→d ù b Úù d ù a Ú ù c

Misollar:
Oddiy konstruktiv dilemma
Agar yoshlar ilm o‘rgansalar, hayotda o‘z o‘rinlarini topadilar.
Agar yoshlar hunar o‘rgansalar, hayotda o‘z o‘rinlarini topadilar.
Yoshlar yo ilm, yo hunar o‘rganadilar.
Demak, ular hayotda o‘z o‘rinlarini topadilar.
Oddiy destruktiv dilemma
Agar talaba chet tilini yaxshi bilsa, konkursda ishtirok etadi.
Agar talaba chet tilini yaxshi bilsa, chet elga o‘qishga boradi.
Talaba konkursda ishtirok etmadi yoki chet elga o‘qishga bormadi.
Demak, talaba chet tilini yaxshi bilmaydi.
Murakkab konstruktiv dilemma
Agar inson yaxshi amallarni bajarsa, uni yaxshi nom bilan eslashadi.
Agar inson yomon amallarni bajarsa, uni yomon nom bilan eslashadi.
Inson yo yaxshi, yo yomon amallarni bajarishi mumkin.
Demak, uni yo yaxshi, yo yomon nom bilan eslashadi.
Murakkab destruktiv dilemma
Agar talaba ingliz tilini yaxshi bilsa, chet elga o‘qishga boradi.
Agar talaba arab tilini yaxshi bilsa, tarjimonlik qiladi.
Talaba yo chet elga o‘qishga bormadi yo tarjimonlik qilmadi.
Demak, u ingliz tilini ham, arab tilini ham bilmadi.
Dilemmalarni to‘g‘ri tuzish va hal qilish uchun ko‘rilayotgan masalaning barcha yyechimlarini aniqlash zarur. Dilemmani ba’zan unga qarama-qarshi mazmundagi boshqa bir dilemma orqali rad etish mumkin. Bunga mantiq ilmi tarixidan quyidagi misolni keltiramiz: «Afinalik ayol o‘g‘liga shunday maslahat beradi: jamoat ishlariga aralashmagin, chunki agar haqiqatni gapirsang, seni odamlar yomon ko‘radi, agar yolg‘on gapirsang, unda seni xudolar yomon ko‘radi. Bunga Arastu quyidagicha rad javobni o‘ylab topadi: Men jamoat ishlarida ishtirok etaman, chunki agar haqiqatni gapirsam, meni xudolar yaxshi ko‘radi, agar yolg‘on gapirsam, meni odamlar yaxshi ko‘radi».