7-mavzu: Xalqaro turizmda inson xulki va odob-axloki. Xalqaro turizmda madaniy xilma-xillikning tarkalishi

Nazorat savollari:
1. Madaniyatni ta’riflang va muhim elementlarni tushuntirib bering. 2. Madaniyatning maqsadi nima?
3. Madaniy elementlarni madaniy guruxlar turlichaligi o’rtasidagifarqlarni to’liq tushuntira olasizmi?
4. Madaniyatni muhim tengliklari nima? Qaysi tenglik, sizning fikringizcha, juda muhim?
5. Nima uchun madaniyat tsivilizatsiyasi qiyoslanadi?
6. Shaxsiyat va xududiylik, din, geografik, etnik, irqiy, ijtimoiy-iqtisodiy, yosh, jins madaniy guruxlarini milliy madaniyatingizni matnda tasvirlab bering.
7. Millatlar, fuqarolar, mamlakatda o’sayotganlar va tug’ulganlar tushunchalari o’rtasidagi farqlarni tushuntiring. Milliy madaniyat tushunchalarini aniqlab beraolasizmi?
8. Milliy madaniyatni anglashda tushunish muhimmi?


7-mavzu. Xalqaro turizmda madaniyatning odob-axloqqa ta’siri

Reja:
7.1. Turistlarga munosabat qilish qoidalari

7.2. Mehmonxona rahbari xodimlarni qabul qilish va suhbat o’tkazish etiketi
7.3. Nutq madaniyati va notiqlik san’atining mohiyati.
7.4. Mehmonlarga o’zaro murojaat qilish qoidalari
7.5. Telefondan foydalanishning asosiy qoidalari.


7.1. Turistlarga munosabat qilish qoidalari
Hayotda har kuni ko’chada, jamoat joylarida, hatto o’quv muassasalarida va oilada hamda xizmat ko’rsatish korxonalarida qo’pol va dag’al, hatto xotin–qizlarga nisbatan, surbetlarcha munosabat qilishning guvohi bo’lamiz. Odamlarning bir–birlariga nisbatan bunday qo’pol munosabat qilishi ular ma’naviy saviyasining pastligi va munosabat vositalaridan to’g’ri foydalanaolmasliklarining natijasidir.
Odamlar o’rtasidagi munosabat qoidalarining asosini so’zlar, ovoz ohangi, bir–birlariga qarab boqish va imo–ishoralar tashkil qiladi. Ular maxsus adabiyotlarda insoniy munosabat vositalari yoki belgisi deb nomlanadi. Odamlarning bir–birlariga qarab-boqishi, so’zlarni tanlab ishlatishi va talaffuz qilish ohangiga qarab ular to’g’risida juda ham ko’p narsani bilib olish mumkin.
So’z munosabatga tushish vositalarining eng muhimi hisoblanadi. So’zlar orqali korxona xodimlari bir–birlariga jipslashadi, korxona, odamlar faoliyati boshqariladi, kerakli ma’lumotlar olinadi, xizmat ko’rsatish ishlari amalga oshiriladi. So’z orqali xodimlar bir–birlariga bo’lgan munosabatlarini, shodu–hurramliklarini, his-tuyg’ularini, fikr-takliflarini, yo’l-yo’riqlarini dunyoqarashlarini va hatti-harkatlarini ifodalashadi.
O’zaro munosabatning asosiy vositasi sifatida mehmonxona xodimlari uchun so’zning ahamiyati juda ham katta. So’zlarning ahamiyati ularni tanlab talaffuz qilish bilan bevosita bog’liq. Ba’zi bir so’zlar juda ham yoqimli, nazokatli, muloyim, suhbatdoshning qo’log’iga yoqadigan va kayfiyatini ko’taradigan bo’ladi; ba’zilari esa, qo’pol, dag’al, ko’ngilni qoldiradigan, kayfiyatni buzadigan bo’lishi mumkin. Shu sababli ham madaniy biznes munosabatlarida aytiladigan so’zlarning ma’nosiga, yoqimli so’zlarni tanlab ishlatishga, ularning mazmunini etkazish ohangiga, qarab–boqishiga, yuzi va ko’zining holatiga, imo–ishoralarga katta ahamiyat berish talab qilinadi, chunki yomon so’z, imo–ishoralar va qarab–boqishlar munosabat ishtirokchilarining ko’nglini “jarohatlashi”, ochiq chehra va nazokat bilan aytilgan so’zlar esa suhbatdosh ko’nglini “davolash” va kayfiyatini yaxshilash xususiyatiga ega.
Mehmonxona xodimlarining bir–birlari va hamkorlari bilan qiladigan munosabatlari fikrning ravon bayon etilishini, qo’llanishdan chiqgan ko’cha so’zlarini hamda suhbatdosh ko’nglini ranjitadigan va behayo iboralarni ishlatmaslikni, nojo’ya gaplarni gapirmaslikni, sheva so’zlarni ishlatmaslikni, o’z fikrlarini faqat adabiy tilda bayon etishni talab qiladi. O’zaro va rasman munosabatlarda suhbatdoshning lavozimini, yoshini, jinsini, dinini va boshqa xususiyatlarini hisobga olgan holda muloqot qilish lozim.
Muomala qilish madaniyati mehmonxona xodimlaridan bir–birlarining fikrlarini buzmasdan oxirigacha tinglashni va tinglash davrida chehrasining ochiq bo’lishini va barcha hatti–harakati bilan suhbatdoshga bo’lgan hurmatini o’zining chehrasida va hatti–harakatlarida ifodalab turishlarini taqozo qiladi.
Ma’naviy madaniyatli va ma’rifatli mehmonxona xodimlari o’rtasidagi muloqot tarzi butun bir san’at hisoblanadi. Shuning uchun tomonlarning muomala qilishiga qarab suhbatdoshning madaniyati, saviyasi to’g’risida aniq ma’lumotlar olish mumkin. Madaniyatli va yuqori saviyali mehmonxona xodimlari o’rtasida bo’ladigan muloqot boshqa tinglovchilar uchun katta maktab bo’ladi desa xato bo’lmaydi.
So’zlardan tashkil topgan gaplar mazmuni muloqot davrida suhbatdoshga har xil (yuqori, past, goho yuqori, goho past, baqiriq, uzik–uzik) ohanglar yordamida suhbatdoshga etkaziladi. Mehmonxona xodimlarining o’zaro suhbatlashishida, bahslashishida, savollarga javob berishida, birovlarning fikrini mulohaza qilishida ovoz ohangi katta ahamiyatga ega, chunki to’g’ri va joyida ishlatilgan so’zlar ham jahl bilan, mensimay, ya’ni kamsitib yoki qo’pol holda talaffuz qilinganda dilga ozor beradi, suhbatdosh va boshqa muloqot ishtirokchilarida yomon taassurot qoldiradi. Ohangi me’yorida talaffuz qilingan yoqimli va to’g’ri so’zlar suhbatdoshga dalda beradi, kayfiyatni ko’taradi, ya’ni qo’llab–quvvatlash siriga ega. Shu boisdan ham muloqot qilish davrida gapiriladigan gaplar ohangiga katta e’tibor berish lozim.
Mehmonxona xodimlarining bir–birlari va rahbar xodimlarning qo’l ostidagi xodimlar bilan muloqotga tushishida qarab–boqishlar ham juda katta ahamiyatga ega, chunki ochiq tabassumli chehra va xushmuomalalik suhbatdosh ko’nglining ochiqligidan va sizga nisbatan hech qanday g’arazi yo’qligidan darak beradi. Yomon qarashlar va xumraygan chehra odamning badjahlligi, tajangligi va siz bilan gaplashish hohishi yo’qligi belgisi hisoblanadi.
Imo–ishoralar ham mehmonxona xodimlarining hamkasblari bilan munosabatga tushishda katta ahamiyatga ega. Imo–ishoralar odamlar his–tuyg’ularining, fikr va kayfiyatlarining ovozsiz “tili” deb ataladi. Ular ham ochiq ko’ngilli, xafa qiladigan, chiroyli yoki qo’pol bo’lishi, moyillik yoki xushko’rmaslikni keltirib chiqarishi mumkin. Masalan, muloqot davrida imo-ishoralardan ko’p foydalanish odamning hovliqmaligi, o’zini tutaolmasligi, tajang va yig’noq fikrsizligining belgisi hisoblanadi. Xuddi shuningdek, muloqot davrida gavdaning holatiga ham e’tibor berish, uning g’ayriixtiyoriy holatda bo’lishiga yo’l quymaslik, qashinmaslik, hatto oilada ham ochiq esnamaslik, muloqot joylarida tuplamaslik, nos yoki sigaret chekmaslik kerak, chunki bunday hatti–harakatlar o’ta madaniyatsizlik va boshqalarga nisbatan hurmatsizlik belgisi hisoblanadi. Shu boisdan mehmonxona xodimlari muloqot vositalaridan juda ham ehtiyotlik bilan foydalanishlari kerak.