Bu metodda zilzila yoki portlatish ta’sirida toiqinlar vujudga keltirilada. Odatda, sesmik toiqinlar bo‘ylama va ko‘ndalang deb ataluvchi ikki qismga boiinadi. Sesmik to‘qinlar zilzila o‘chog‘idan(markazidan) turli tezlikda tarqaladi. Agar bo‘ylama to‘qinlar zilzila o‘chog‘idan 10 ming km masofaga 13 daqiqada yetib borsa, ko‘dalang toiqin 8-10 daqiqadan so‘ng, ya’ni 22-23 daqiqada yetib keladi. Zilzila markazidan tarqalgan bo‘ylama toiqinni seysmograf birinchi qabul qilinganligi tufayli uni lotincha « Р » harfi (lotincha prima-birinchi) bilan, so‘ngra ko‘ndalang to‘lqin yetib kelganligidan <> harfi (loticha secunda ikkinchi) bilan belgilandi.Bo‘ylama va ko‘ndalang seysmik to‘lqinlaming o‘ziga xos xususiyatlari Yeming ichki qismida tarqarilshiga bog‘liq. Ma’lumotlarga ko‘ra bo‘ylama to‘lqinlar har qanday muhitda ham (qattiq, suyuq,gazsimon moddalar) tarqalaveradi. Aksincha ko‘ndalang to‘lqinlar esa faqat qattiq jismlardan o‘tib, suyuq va gazsimon moddalarda so‘nib qoladi. Seysmik to‘lqinlaming o‘sha xususiyatlari yordamida olimlar Yeming ichki qismi qanday moddalardan tuzilganligini aniqlagan. Agar Yeming ichki qismi bir xil moddalardan tuzilganda edi, unda to‘lqinlaming yo‘nalishi va tezligi bir xil bo‘lgan bo‘lar edi. Aslida Yeming ichki qismi turli xil moddalardan tuzilganligi sababli seysmik to‘lqinlaming o‘tish yo‘li va tezligi keskin o‘zgaradi.Seysmik to‘lqinlaming keskin o‘zgaradigan birinchi zonasi, Yer yuzasidan taxminan 60 km chuqurlikda yuz beradi: bu chuqurlikda bo‘lama (p) to‘lqinlar tezligi sekundiga 5 km dan 8 km ga oshadi, so‘ngra tezlik oshaveradi va 2900 km chuqurlikda 13 km ga yetadi. 2900 km chuqurlikdan so‘ng birdaniga tezlik kamayib sekundiga 8 km ga tushadi. 2900 km dan chuqurlashgan sari Yer markazigacha bo‘ylama to‘lqinlar tezligi yana ortib, sekundiga 11 km ni tashkil etadi.Ko‘ndalang to‘lqinlar Yeming 2900 km ichki qismigacha yetib borib, so‘ngra undan chuqurga o‘tmay qaytadi.Bo‘ylama seysmik to‘qinlar tezligining 60 va 2900 km chuqarlikda keskin o‘zgarishi bu chuqurlikda moddalar zichligining o‘zgarishini bildiradi. - Bu metodda zilzila yoki portlatish ta’sirida toiqinlar vujudga keltirilada. Odatda, sesmik toiqinlar bo‘ylama va ko‘ndalang deb ataluvchi ikki qismga boiinadi. Sesmik to‘qinlar zilzila o‘chog‘idan(markazidan) turli tezlikda tarqaladi. Agar bo‘ylama to‘qinlar zilzila o‘chog‘idan 10 ming km masofaga 13 daqiqada yetib borsa, ko‘dalang toiqin 8-10 daqiqadan so‘ng, ya’ni 22-23 daqiqada yetib keladi. Zilzila markazidan tarqalgan bo‘ylama toiqinni seysmograf birinchi qabul qilinganligi tufayli uni lotincha « Р » harfi (lotincha prima-birinchi) bilan, so‘ngra ko‘ndalang to‘lqin yetib kelganligidan <
> harfi (loticha secunda ikkinchi) bilan belgilandi.Bo‘ylama va ko‘ndalang seysmik to‘lqinlaming o‘ziga xos xususiyatlari Yeming ichki qismida tarqarilshiga bog‘liq. Ma’lumotlarga ko‘ra bo‘ylama to‘lqinlar har qanday muhitda ham (qattiq, suyuq,gazsimon moddalar) tarqalaveradi. Aksincha ko‘ndalang to‘lqinlar esa faqat qattiq jismlardan o‘tib, suyuq va gazsimon moddalarda so‘nib qoladi. Seysmik to‘lqinlaming o‘sha xususiyatlari yordamida olimlar Yeming ichki qismi qanday moddalardan tuzilganligini aniqlagan. Agar Yeming ichki qismi bir xil moddalardan tuzilganda edi, unda to‘lqinlaming yo‘nalishi va tezligi bir xil bo‘lgan bo‘lar edi. Aslida Yeming ichki qismi turli xil moddalardan tuzilganligi sababli seysmik to‘lqinlaming o‘tish yo‘li va tezligi keskin o‘zgaradi.Seysmik to‘lqinlaming keskin o‘zgaradigan birinchi zonasi, Yer yuzasidan taxminan 60 km chuqurlikda yuz beradi: bu chuqurlikda bo‘lama (p) to‘lqinlar tezligi sekundiga 5 km dan 8 km ga oshadi, so‘ngra tezlik oshaveradi va 2900 km chuqurlikda 13 km ga yetadi. 2900 km chuqurlikdan so‘ng birdaniga tezlik kamayib sekundiga 8 km ga tushadi. 2900 km dan chuqurlashgan sari Yer markazigacha bo‘ylama to‘lqinlar tezligi yana ortib, sekundiga 11 km ni tashkil etadi.Ko‘ndalang to‘lqinlar Yeming 2900 km ichki qismigacha yetib borib, so‘ngra undan chuqurga o‘tmay qaytadi.Bo‘ylama seysmik to‘qinlar tezligining 60 va 2900 km chuqarlikda keskin o‘zgarishi bu chuqurlikda moddalar zichligining o‘zgarishini bildiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
