Bunga kvarts, dala shpati va slyudadan tarkib topgan granit misol bo‘la oladi. Tog‘ jinsi bir mineraldan tashkil topsa, monomineralli tog‘ jinsi deb ataladi. Masalan, kvarsit faqat bitta kvars mineralidan, ohaktosh esa faqat kalsiy mineralidan tashkil topgan. Tog‘ jinslari vujudga kelishi jihatidan yana 3 guruhga - magmatik (otqindi), cho‘kindi va metamorfik tog‘jinslariga bo‘linadi.1) Magmatik (otqindi) tog‘ jinslari, bu Yeming ichki qismidag cho‘g‘day qizigan magma va lavalaming yer betiga chiqib sovushidan vujudga keladi. Magmatik jinslar o‘zining vujudga kelish sharoiti - Bunga kvarts, dala shpati va slyudadan tarkib topgan granit misol bo‘la oladi. Tog‘ jinsi bir mineraldan tashkil topsa, monomineralli tog‘ jinsi deb ataladi. Masalan, kvarsit faqat bitta kvars mineralidan, ohaktosh esa faqat kalsiy mineralidan tashkil topgan. Tog‘ jinslari vujudga kelishi jihatidan yana 3 guruhga - magmatik (otqindi), cho‘kindi va metamorfik tog‘jinslariga bo‘linadi.1) Magmatik (otqindi) tog‘ jinslari, bu Yeming ichki qismidag cho‘g‘day qizigan magma va lavalaming yer betiga chiqib sovushidan vujudga keladi. Magmatik jinslar o‘zining vujudga kelish sharoiti
- jihatidan chuqurdagi yoki intraziv hamda oqib chiqqan yoki effuziv jinslar deb ikkiga bo‘linadi. Intruziv jinslar yer po‘stining ichki qismida qizigan magmaning uzoq vaqt avomida kristallashuvi natijasida vujudga keladi. Granit, granodiorit, sienid, diorit, gabbro kabilar ana shunday tog‘ jinslaridir.Effuziv jinslar esa vulqonlar otilishidan chiqqan lavaning yer yuzasida sovib, qotib qolishidan vujudga keladi. Bunday jinslarga liparit, traxit, andezit, basalt, dolerit va boshqalar misol b o ia oladi. Magmatik jinslar tarkibidagi silikat kislotasining miqdoriga ko‘ra nordon, o‘rta, asosli va ultra asosli deb ataluvchi 4 guruhga boiinadi.
- Nordon tog‘ jinslariga granit, kvartsli porfir, liparit kiradi: ulaming tarkibida Si02 65 %dan ortiq.0 ‘rta tog‘ jinslariga porfir, traxit, diorit, porfirit va andezit kiradi: ularning tarkibida S i0 2 65-52% b o iad i. Asosli tog‘ jinslariga gabbro, diabaz, bazalt, bazaltli porfirit kiradi, ulaming tarkibida Si02 5 2 ^ 0 %ni tashkil etadi. Ultra asosli tog‘ jinslariga esa dunit, peridonit kiradi, ulaming tarkibida Si02 40% dan kam.2) Cho‘kindi tog‘ jinslari qadimiy tog‘ jinslarining tashqi kuchlar ta’sirida yer ustida va yer po‘stining yuqori qismida nurab, parchalanishining mahsulidir. Tashqi kuchlar tufayli nuragan mahsulotlami shamol, oqar suv va muzlik bir joydan ikkinchi joyga olib boradi hamda qumqlik yuzasiga yoki dengiz, k o i tubiga va daryo vodiysiga yotqizadi. Cho‘kindi tog‘ jinslari Yer sharida keng tarqalgan boiib, qumqlik yuzasining 75 %qoplagan. Cho‘kindi jinslar asosan, dengiz havzalarida vujudga keladi. Ular ko‘proq qat-qat boiib joylashib, orasida organism qoldiqlari ham saqlangan. Cho‘kindi tog‘ jinslari genetik jihatdan sinib uvalangan, kimyo va organik kabi gumhlarga boiinadi. Sinib uvalangan jinslar tog‘ jinslarining mexanik yemirilishi tufayli vujudga kelgan. Uvalangan jinslar o‘zining shakli, jinsning katta-kichikligiga qarab, uchga boiinadi-uvalangan yoki psefitolitlar, o‘rtacha uvalangan yoki psammitolitlar va mayda uvalangan yoki alevrolitlarga boiinadi. Uvalangan jins diametri 2-200 mm va undan katta boisa, psefitolitlar deb ataladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
