7-modul. Elketr stansiy a va podstansiyalarning sxemalari, yerlatgichlari

---

7-MODUL.
 
ELKETR STANSIY A VA PODSTANSIYALARNING SXEMALARI, 
YERLATGICHLARI. 
 
 
 
 
 
 
16.1. Issiqlik elektr stantsiyalarning, gidroelektrstantsiyalarning va podstantsiyalarning elektr 
sxemalari.
Elektr stantsiya (podstantsiya)lar elektrik ulanishlarining bosh sxemasi – bir–biri bilan 
oʻzaro ulangan natural koʻrinishdagi asosiy elektr jihozlari (generator, transformator, liniyalar), 
yigʻma shinalar, kommutatsion va boshqa birlamchi jihozuralar bilan ular orasida natural 
koʻrinishda bajarilgan barcha ulanishlar majmuidir. 
Bosh sxemani tanlash elektr stantsiya (podstantsiya) elektr qismini loyihalashda asosiy 
mezon hisoblanadi, chunki u elementlarning toʻliq tarkibini va ular orasidagi bogʻlanishni 
aniqlaydi. Tanlangan bosh sxema elektrik ulanishlarning printsipial sxemasi, oʻz ehtiyoji 
Ма`ruza-16. (2-soat). 
• Elketr stansiy a va 
podstansiyalarning bosh 
sxemalari.Yerga tutashtiruvchi 
qurilmalar. 
 
•
16.1. Issiqlik elektr stansiyalarining gidroelektr 
stansiyalarining va podstansiyalriningelektr 
sxemalari.
•
16.2.Eleketr stansiya va podstansiyalarning
bosh sxemalari
•
16.3. Yuqori kuchlanish jihozlarining yerga 
tutashtiruvchi qurilmalari. 
•
16.4. Yerga tutashtiruvchi qurilmalarning 
vazifasi va tuzilishi. Yerga tutashtiruvchi 
qurilmani hisoblash. 
Reja: 
•
Elektr stansiyalarning sxemalari turlari, strukturaviy, bir 
chiziqli , operativ sxemalari, asosiy vazifasi, issiqlik elektr 
stansiyalarning , gidroelektr stansiyalarning, elektr 
sxemalari elektr stansiyalarning bosh sxemalariga
qoʻyiladigan talablar.
Таyanch soz 
va iboralar 

---

sxemasi, ikkilamchi ulanishlarning sxemasi, montaj va boshqa sxemalarni tuzishda boshlangʻich 
mahlumot hisoblanadi. 
Bosh sxemalar chizmada bir chiziqli qilib tasvirlanib, bunda tizilmaning hamma elementlari 
uzilgan holatda boʻladi. Ayrim hollarda sxemaning ayrim elementlarini ish holatida koʻrsatishga 
yoʻl qoʻyiladi. 
Sxemaning hamma elementlari bilan ular orasidagi bogʻlanishlar konstruktorlik 
hujjatlarining yagona tizimi (ESKD) standartlariga muvofiq koʻrsatiladi. Sxema asosiy 
elementlarining shartli grafik belgilari 10.1–jadvalda koʻsatilgan. 
Ekspluatatsiya sharoitlarida sxemani toʻliq tasvirlash bilan bir qatorda soddalashtirilgan 
operativ sxemalar qoʻllanilib, ularda faqat asosiy jihozlar koʻrsatiladi. Smena navbatchisi operativ 
sxemani toʻldiradi va unga oʻchirgichlar hamda ajratkichlarning holatida navbatchilik davrida yuz 
bergan zarur oʻzgarishlarni kiritadi. 
Elektr tizilmalarni loyihalashda bosh sxemani tuzishdan oldin elektr energiya (quvvat) ni 
berishning struktura sxemasi tuzilib, unda elektr tizilmaning asosiy funktsional qismi 
(taqsimlagich qurilma, transformatorlar, generatorlar) va ular orasidagi bog`lanish koʻrsatiladi. 
Struktura sxemalar keyinchalik printsipial sxemalarni yanada toʻlaroq va batafsilroq ishlab 
chiqish, shuningdek elektr tizilmaning ishi bilan umumiy tanishib chiqish uchun xizmat qiladi.
Bu sxemalarning chizmalarida 
funktsional qismlar toʻgʻri burchaklar 
yoki shartli grafik tasvirlar koʻrinishida 
(16.1–rasm, a) tasvirlanadi. Sxemada 
jihozlar 
(oʻchirgich, 
ajratgich, 
tok 
transformatori va hokazolar) dan hech 
qaysisi koʻrsatilmaydi.16.1–rasm, b da 
shu podstantsiyaning bosh sxemasi ayrim 
jihozlarsiz 
–tok, 
kuchlanish 
transformatorlarisiz, 
razryadniklarsiz 
koʻsatilgan. 
Bunday 
sxema 
elektrik 
ulanishlarning 
soddalashtirilgan 
printsipial 
sxemasi 
boʻladi. Toʻliq 
printsipial 
sxemada 
(16.1–rasm, 
v) 
birlamchi zanjirning hamma jihozlari, 
ajratgich va uzgichlarning yerga ulovchi 
pichoqlari, shuningdek, qoʻllaniladigan 
jihozlarning tiplari ko`rsatiladi. Operativ 
sxemada (16.1–rasm, g) shartli ravishda 
ajratkich va yerga ulovchi pichoqlar 
koʻsatilgan. 
Har 
bir 
smenada 
navbatchilik qiladigan xodim tomonidan 
shu 
jihozlarning 
haqiqiy 
holati
(ulangan, 
uzilgan) 
sxemada
koʻrsatiladi. 

Elektr 
bilan 
ta`minlash 
ishonchliligi 
darajasiga 
qarab 
iste`molchilar (kategoriyasi)toifasi. Elektr bilan tahminlash ishonchliligi nuqtai nazaridan hamma 
iste`molchilar toifaga boʻlinadi. 
Birinchi toifa elektr iste`molchilari bu shunday elektr iste`molchilariki, ularning elektr 
bilan tahminlanilishi uzilsa, insonlar hayoti xavf ostida qolishi, qimmat baho asosiy asbob–
uskunalar ishdan chiqishi, mahsulot koʻplab brak boʻlishi, murakkab texnologik jarayon 
16.1–rasm. Sxemalar turlari (110/10 kV li 
podstantsiya misolida): 
a–strukturaviy; b–bosh soddalashtirilgan; v–toʻliq 
printsipial; g–operativ. 

---

buzilishi, xalq xo`jaligiga katta zarar yetishi, kommunal xo`jaligining katta ahamiyatli 
elementlarning buzilishiga olib kelishi mumkin 
Birinchi toifa istehmolchilari bir–biriga bogʻliq boʻlmagan ikkita manbadan tahminlanishi 
kerak boʻlib, tanaffus faqat avtomatik ulanishga sarflanadigan vaqtga ruxsat etiladi. 
Ikkinchi toifa elektr istehmochilari shunday elektr istehmolchilarki, ularni elektr bilan 
tahminlash uzilsa, mahsulotlarni ommaviy bera olmaslik, ishchilar, mexanizmlar va sanoat 
transportining ommaviy turib qolishiga, shahar va qishloq aholisini anchagina qismining normal 
faoliyati buzilishiga olib keladi. Bu elektr iste`molchilarini ikkita mustaqil manbadan ta`minlash 
tavsiya etiladi. 
Ikkinchi toifadagi elektr iste`molchilarini elektr bilan ta`minlashdagi uzilish vaqti 
navbatchi xodim yoki keladigan operativ brigada zahiradagi manbani ulashi uchun ketadigan 
vaqtcha boʻlishiga ruxsat etiladi. 
Uchinchi toifa elektr istehmolchilariga birinchi va ikkinchi toifalarning taʻriflariga toʻg`ri 
kelmaydigan hamma qolgan elektr istehmolchilari kiradi. Bu elektr iste`molchilari bitta tok 
manbaidan tahminlanib, bunda elektr bilan tahminlash tizimining elementini almashtirish yoki 
tahmir qilish uchun kerakli tanaffus–bir sutkadan oshmaslik sharti bilan bajarilishi kerak.