7-tema. Oylawdıń formaları: túsinik, pikir hám oy-juwmaǵı

7-tema. Oylawdıń formaları: túsinik, pikir hám oy-juwmaǵı.

1. 
   Oylawdıń tiykarǵı formaları
   
2. 
   Túsinik oylawdıń forması
   
3. 
   Túsinikler menen ámelge asırılıtuǵın logikalıq operaciyalar
   
4. 
   Pikir hám onıń tiykarǵı túrleri
   
5. 
   Pikirler arasındaǵı logikalıq qatnaslar
   
6. 
   Oy juwmaǵı, onıń dúzilisi hám tiykargı túrleri
   

Tayanısh túsinikler: túsiniktiń mazmunı hám kólemi, jıynaqlawshı hám jıynaqlawshı emes (bólistiriwshi) túsinikler, abstrakt hám konkret túsinikler, qatnaslı hám qatnassız túsinikler, maqul hám teris túsinikler, pikir, termin, sub`ekt, predikat, logikalık dáneker, kvantor, ápiwayı pikir, ulıwmalıqtastıyıqlawshı pikir, ulıwmalıqbiykarlawshı pikir, daratastıyıqlawshı pikir, darabiykarlawshı pikir, atributiv pikirler, relyacion pikirler, substancional pikirler, salıstırılatuǵın hám salıstırılmaytuǵın, sıyısatuǵın hám sıyıspaytuǵın pikirler, modallıq, oyjuwmaǵı hám oyjuwmaǵı tiykarları, dedukciya, indukciya, analogiya


Oylawdıń tiykarǵı formaları
Oylardıń logikalıq formalarınıń tiplerine qaray otırıp olardı belgili klasslarǵa bóliwge boladı. Bunday tiykarǵı klasslar retinde túsinik, pikir hám oy-juwmaǵı dep atalatuǵın oy-pikirlerdiń formaların alıp qarasaq boladı.
Túsinik dep belgili bir predmetler ushın ulıwma bolǵan belgiler sistemasına tiykarlanıp predmetlerdi ulıwmalastıratuǵın hám ayırıp kórsetetuǵın oydıń formasına aytamız. Mısalı, nızam tárepinen jazalanatuǵın dep belgilengen háreket yamasa háreketsizlikti biz jınayat túsinigi menen anıqlaymız.
Pikir dep predmetlerdegi qásiyetlerdiń, olar arasındaǵı qatnaslar hám baylanıslardıń biykarlanıw yamasa maqullanıw formasında beriliwin sáwlelendiriwshi oydıń formasına aytamız. Mısalı, Nókis - Qaraqalpaqstan Respublikasınıń paytaxtı. Astrologiya - ilim emes.
Oy-juwmaǵı dep pikirlerde sáwlelengen bilimlerden jańa pikirde sáwlelengen bilimdi alıw processin ańlatatuǵın oydıń formasına aytamız. Mısalı:
Eger geliy metall bolsa, onda ol elektr ótkizedi.
Geliy elektr ótkizbeydi.
Geliy metall emes.
Bul kórsetilgen oylawdıń tiykarǵı formalarında oy mazmunınıń bólekleri arasındaǵı baylanıs usılı túsiniklerde belgilerde, pikirlerde - túsinikler arasındaǵı baylanısta, al oy-juwmaǵında pikirler arasındaǵı baylanısta kórinedi. Aytılǵanlarǵa tiykarlanǵan halda bul baylanıslar menen belgilengen oydıń mazmunı óz betinshe ómir súrmeydi, al belgili logikalıq formalarda: túsinik, pikir, oy-juwmaǵında óz sáwlesin tabadı.
Solay etip, oylawdıń logikalıq forması dep mazmunnıń jasaw hám reallıqtı sáwlelendiriwin támiyinlewshi oy mazmunınıń bólekleriniń arasındaǵı baylanıs usılına, onıń dúzisilisine aytıladı. Mısalı, bir-biri menen baylanısqa iye oy-pikirdiń birewi shın bolsa, onda oy-pikirdiń ekinshiside, oydıń logikalıq emes mazmunınan ǵárezsiz túrde shın boladı. Oy-pikirdiń shın bolıwı, onıń haqıyqatlıqqa sáykes keliwi menen baylanıslı. Oydıń shınlıǵı - oylawdıń zárúrli shárti bolıp tabıladı. Sol sebepli, oyımız (pikirlerdi payda etiwshi) mazmunlıq jaqtan shın bolıwı shárt. Buǵan qosımsha shınlıqqa erisiwdiń ekinshi shárti oylar arasında durıs baylanıstıń bar bolıw zárúrligin talap etedi. Bul shárt orınlanbasa, durıs pikirlerden de nadurıs juwmaqtıń alınıwı támiyinlenedi.