7 Tish kasalliklarida. Xasanova G

Yalpiz - Mentha arvensis L. (ruscha-myata perechnaya; qozoqcha- 

jalbus;  tojikcha  -  zulba,  xulba,  pudina;  turkmancha  -  narpiz;  arabcha  - 

pudinaj). 

Yalpiz  turlari  -  labguldoshlar  oilasiga  mansub  ko`p  yillik  o`t 

o`simlik  bo`lib,  poyasi  to`rt  qirrali,  tik  o`suvchi,  tuklar  bilan  qoplangan. 

O`simlik  barglari  nashtarsimon,  ellipsimon,  yoki  qisqa  bandi  bilan 

poyachalarda  qarama-qarshi  joylashgan.  Gullari  mayda,  poya  uchida 

boshoqsimon  yoki  halqasimon  to`pgulni  tashkil  qiladi.  Mevasi  g`iloflar 

ichida saqlanadigan bir urug`li to`rtta yong`oqcha. 

Yalpiz  nomi  bilan  yuritiladigan  giyohlarning  turi  juda  ko`p. 

Markaziy  Osiyo  sharoitida  osiyo  yalpizi,  suv  yalpizi,  qora  yalpiz  kabilar, 

shular bilan birga madaniy holda o`stiriladigan o`tkir yalpizlar mavjud. 

Odatda  yalpiz  tabiiy  xolda  namli  joylarda,  o`tloqlarda,  ariq,  jilg`a 

bo`ylarnda o`sadi. 

Jaydari  yalpizlar  juda  qadim  zamonlardan  beri  oshko`k,  ziravor 

sifatida, shuningdek bir qator kasalliklar davosi bo`lib xizmat qilib keladi. 

Yalpiz tarkibida turiga qarab har xil miqdorda efir moylari (mentol, 

menton,  pinen,  flandren,  tseniol,  kezliol,  jasmin),  organik  kislotalar 

(sirka, valerian kislotasi), flavonoidlar, karotin, ramnoza, glyukoza, rutin, 

---

51 

 

vitamin  S,  gesperidin,  betain,  mineral  tuzlar  va  yana  boshqa  moddalarni 

saqlaydi. 

Yalpiz  preparatlari  og`riq  qoldirish  xususiyatiga  ega  bo`lib, 

antiseptik ta`siri mavjudligi tufayli stomatologiya amaliyotida ishlatiladi. 

O`tkir  ta`mli  yalpizdan  sanoat  miqyosida  olinadigan  moy  (ol 

Menthae  piperitae)  o`z  tarkibida  50%  ga  yaqin  mentol  saqlaydi.  Shaffof, 

och-sarg`ish  rangga  ega  bo`lgan  yalpiz  isli  bu  modda  tish  tozalash 

kukunlari,  pastalari,  eleksirlari  tarkibiga  kiradi.  Shuningdek  yalpiz  moyi 

og`izning noxush isini ketkazuvchi dezodorant eritmalarda foydalaniladi. 

Rp: Menthae piperitae 3,0 Spritus althilicu 70% ad 20,0  

M.  D.  S.  1  stakan  suvga  20  tomchi  tomizilib  og`iz  bo`shlig`i 

chayiladi. 

Rp: Menthae piperitae 50 ml 

D.  S.  1  choy  qoshig`i  1  stakan  suvga  solinib  og`iz  bo`shlig`i 

chayiladi. 

Yalpiz  barglaridan  tayyorlangan  damlama  og`riqsizlantiruvchi 

sifatida,  shuningdek  nevralgiyada,  tish  og`rig`ida  foydalaniladi,  tashqi 

muolaja sifatida antiseptik xususiyati uchun stomatitlarda va yuqori nafas 

yo`llarining shamollashida tavsiya etiladi. 

Rp: Menthae piperitae 100,0 

D. S. 2 choy qoshiq maydalangan barglar 1 stakan qaynoq suvda 20 

minut damlanadi, suzilgach og`iz bo`shlig`i chayiladi.