8 – Amaliy ish Geologik xaritalar va ularning turlari. Geologik kesma va stratigrafik ustun tuzish usullari. Tog’ kompasi

Rangli belgilar-cho’kindi, vulqon, metamorflashgan jinslarning yoshi, intruziv jinslarning 
tarkibi ifodalanadi. 
Shtrixli belgilar-tog’ jinslarining tarkibi, ayrim holdagi yoshi tasvirlanadi. Harfi va raqamli - 
tog’ jinslarining yoshi va paydo bo’lishi harf yoki raqam (indeks) bilan belgilanadi. 
Geologik kartalarning asosi qilib tog’ jinslarning yoshi qabul qilingan bo’lib bu uning 
mazmunini tashkil qiladi.Shuning uchun bu kartalarni tashkil qiluvchi ranglar soni kartani sifat 
jihatidan ko’rinishini hosil qiladi. Tog’ jinslarning (xususiy cho'kindi jinslarini) nisbiy yoshini 
kartadan belgilashda II xalqaro geologik kongresda (Italiya, Boloniya 1881 у ) qabul qilingan 
jahonda tan olingan yagona ranglar bilan ranglash, rus geologi akademik A. P. Karpinskiyning 
taklifiga ko’ra qabul qilingan.Shu shkulnp muvofiq MDH (SNG) davlatlarida chiqarilayotgan 
ko’rgazma kartalarda geologik tizimlarni ranglashda quyidagi ranglar qabul qilingan (kartaga 
qarang): 
To’rtlamchi (antropogen) - ochiq pushti (бледнопалевый) 
Neogen qatlamlar 
- sariq, limon simon 
Paliogen 
- ochiq qizil (оранжевый) 

---

Bo’r - yashil 
Yura - ko’k 
Trias - binafsha 
Perm - ochiq jigarrang 
Tosh ko’mir - qo’ng’ir 
Devon - jigarrang 
Silur - ochiq yashil 
Ordovik 
- qo’ng’ir yashil 
Kembriy 
- qo’ng’ir, ko’k rang . 
O’rnatilgan xalqaro tasdiqlangan me’yorlarga binoan ranglardan foydalanib kartalarda 
ko’rsatiladigan kichik stratigrafik bo’linmalar, umumiy qonuniyatga bo’yinshi bir xil tizimdagi 
tog’ jinslarning yosh jihatdan kichiklari shu tizimga xos ochroq qilinib bo’yalib, ancha 
qadimiylari shu rangda to’qroq qilib bo’yaladi.Masalan Bo’r tizimining pastki bo’limi to’q yashil 
rangda yoki Yura - ko’k, yuqori Yura - ochiq ko’k (havorang) larda bo’ladi. 
Tokembriy yoshdagi tog’ jinslari (ko’pincha metamorfik) qizg’ish ranglardn bo’yaladi. 
Magmatik tog’ jinslari geologik kartalarda tasvirlashda ularning yoshiga qarub emas balki 
ularning genetik va petrografik ko’rinishlariga qarab tasvirlanadi. 
Effuziv va intruziv tog’ jinslari har xil ranglarda tasvirlanishi ularning tarkibi bilun farq 
qilishidir. Nordon jinslar qizg’ish rangda asosiy jinslar yashil ko’kimtir rangdu, ishqorli jinslai' 
ochiq qizg’ish ranglarda bo’ladi.Magmatik tog’ jinslarining yoki agar ular aniq bo’lsa o’zining 
indeksi harfida ko’rsatiladi. Tog’ jinslari yoshini indeks bilan ifodalash geologik kartalarni 
o’qishni osonlashtiradi. Chunki bir-biriga yaqin bo’lgan ranglar qo’shilmasini o’qishi yoki 
ajratishi ancha murakkab va ko’p vaqtni oladi. Indeksiarga lotin alfavitining bosh harflari bilan 
belgilash qabul qilingan. Masalan: Ordovik sistemani О harfi bilan belgilanadi. Agar bir necha 
sistemaning nomi bir hit harf bilan boshlanadigan bo’lsa unda birinchi bosh harfga o’sha tizim 
nomining keying harfi ham qo’shib yoziladi.
Agar kartada, tizimdan tashqari (sistemadan mayda) bo’limlari bo’lsa masalan bo’lim, 
ulami belgilashda sistemaning indeksi bilan yonma-yon (O’ngdan-pastga) arabcha raqam 
qo’yilib u nisbiy yoshni belgilaydi. Masalan: Trias sistemasi (indeksi T) uch bo’limga bo’linadi. 
Quyi, o’rta va yuqori shunga mos ular T
1
, T
2
,T
3
bilan belgilanadi. Juda mayda bo’limlarni 
belgilashda bo’lim harfi yoki raqamining yuqori qismi o’ng tomonida harf yoki raqam qo’yiladi. 
Masalan С
э
3
, N,
ap
va boshqa.