8 – Amaliy ish Geologik xaritalar va ularning turlari. Geologik kesma va stratigrafik ustun tuzish usullari. Tog’ kompasi

---

8 – Amaliy ish 
Geologik xaritalar va ularning turlari. Geologik kesma va stratigrafik ustun tuzish 
usullari. Tog’ kompasi. 
 
8.1. – amaliy ish. Geologik xaritalar va ularning turlari. 
Ishning maqsadi: Geologik kartalarni o’qish va ularning tularini, masshtablarini 
kartalarda o’rganish. 
Umumiy tushuncha 
Geologik xaritani qo’yidagi tartibda o’qish tavsiya etiladi: 
1. Xaritaning nomi, masshtabi va qabul qilingan shartli belgilar bilnn tanishish. 
Geologik kartalar yer shari yoki bir bo’lagining geologik tuziliahini mu’lum, masshtabda 
berilgan shartli belgilar asosida berilgan tekislikdagi gnilik tusviri
1
tushuniladi. Geologik 
kartalariga nazar solsak unda alomat belgilar (rungi, shlrixovkasi, harfli indekslari, gorizontal 
yoki texnologik yoziqlar) topogralik kartnni usos qiljb olib kartaga tushurilgan yoki unda 
daryolar, dengizlar, joy rel’efi huqida mn’lumotlar gorizontallar yordamida yoki boshqalar 
ko’rsatiladi. 
Joyda (Yer yuzasida) nuqtalar orasidagi o'lchangan masofalar uzunligini gorizantal 
proyeksiyalarni 
qog'ozda 
kichraytirilish 
darajasiga 
mashtab 
deyiladi. 
Masshtabning 
kichraytirilish darajasiga qarab masshtabning yirik yoki maydaligi aniqlanadi. 
Geologik xaritalari masshtabiga qarab bir necha turga bo’linudi: 
1. Obzorli; 
2. Kichik masshtabli; 
3. O’rta masshtabli; 
4. Yirik masshtabli; 
5. Mukammal masshtabli. 
1.Obzorli xaritalar (1:2500000 va undan kichikrog’i, 1:5000000, 1:7500000, 1:10000000). 
Bu xaritalarda territoriyalar topografik jihatdan aneha umumlashtirilib, geologik tuzilishi 
to’g’risida ma'lumot beriladi. 
2.Kichik masshtabli xaritalar (1:1000000, 1:500000 va undail kichikrog’i)- katta keng 
territoriyalaming, ayrim davlatlaming, bir butun materiklaming yoki butun dunyoning geologiya 
tuzilishi to’g’risida ma'lumot beradi. Kichik masshtabli xaritalarning topografiya asosi odatda 
juda soddalashtirilgan bo’ladi. Bunda masshtabli xaritalarda daryolar, katta qishloqlar, dengiz va 
ko’l chegaralari ko’rsatilgan. 
3.O’rta masshtabli xaritalar (1:200000, 1:100000) ayrim territoriya geologiyasining asosiy 
tomonlarini tasvirlovchi geologik xarita hisoblanadi va bu xarita asosida qazilma konlarini 
qidirish ishlari rejalashtiriladi. O’rtacha bo’lgan territoriyalarda tarqalgan stratigrafiya va 
tektonik elementlar, magma jinslar, foydali qazilmalar tasvirlanadi. 
4.Yirik masshtabli xaritalar (1:50000, 1:25000) ham aniq topografik xarita asosida tuziladi. 
Bu xaritada foydali qazilmaning topilish istiqbollari aniqlangan rayonning mukammal geologik 
tuzilishi, gidrotexnika kabi qurilishlarning istiqbollari aniqlangan bo’ladi. 
Yirik masshtabli xaritalar faqat yer yuzining geologik tuzilishinigina emas, yerning chuqur 
qismi to’g’risida ham ma'lumotlar olishga imkoniyatlar berishi lozim. 
5.Mukammal geologik xaritalar (1:10000 va undan kattarog’i) maxsus topografik xarita 
asosida tuziladi. Bu xaritalarda ayrim foydali qazilmalarning yotishi, tarqalish qonuniyatlari 
to’liq ifodalanadi 
Xarita(lar)da tasvirlanadigan hududni chegarasini aniqlash va uni xarita ramkalariga 
nisbatan joylashtirish, ramkaning ichida va undan tashqarida xaritaning nomini, masshtabini, 
legendasini, har xil qo'shimcha kesma xaritalarni va boshqa shunga o'xshash ma’lumotlami 
Ishning Ishning maqsadii:ga muvofiq joylashtirishga komponovka