8-laboratoriya ishi termometrlarni aniqlik sinfini qiyoslash ishdan maqsad
Download 0.53 Mb. Pdf ko'rish
|
8-лаборатория иши
|
Termoelektrik termometrlar
Termoelektrik termometr deb himoya armaturasi bilan ta’minlangan termoparaga aytiladi. Termoparalarni ishlash prinsipi quyidagilarga jamlangan: Agar ikkita turli xildagi sim o‘tkazgichlardan yopiq zanjir tashkil etilsa va uni biror qo‘shilish joyi (spay) qizdirilsa, unda elektr toki vujudga keladi. Turli xildagi sim o‘tkazgichlar- A va V termoelektrodlardan tarkib topgan yopiq bo‘lgan elektr zanjiri (1.5a-rasm) termoelement (termopara) hosil qiladi. O‘lchanadigan muhitga botirilgan spay terpoparani ishchi yoki qaynoq spayi deyiladi; ikkinchi spay esa erkin va sovuq nomini oladi.
1.5-rasm. Termoelektrik zanjirlarni sxemasi: a - ikkita turli xildagi sim o‘tkazgichlardan tuzilgan zanjir; b – termopara zanjiriga uchinchi o‘tkazuvchini ulash sxemasi.
A va V o‘tkazgichlaridan iborat yopiq zanjirning, spay t va t o haroratgacha qizdirgandagi jamlanma elektr harakatlantiruvchi kuchini quyidagi tenglama bilan ifoda ettirsa bo‘ladi. :
bunda, E AB (t,t o ) –termoparani jamlanma t.e.m.s.; e AB (t), e BA (t o ) –o‘tkazgichlar tutashgan joylarda paydo bo‘lgan potensiallar. E e indekslari elektr yurituvchi kuchning yo‘nalishlarini ko‘rsatadi: A dan V ga yoki V dan A ga. Indekslar tartibini o‘zgarishlarida, masalan, e VA 0 simvolda belgi ham o‘zgarishi kerak, ya’ni:
turlicha bo‘lgan ikkita turli xildagi sim o‘tkazgichlardan iborat zanjirda kuzatiladigan elektr yurituvchi kuchning jamlanma t va t o haroratlari funksiyasini farqlariga teng: Spaylardan birini haroratini doimiy ravishda ushlab turgan holda, masalan, o t 0 =const, ya’ni f 2 (t o )=const kabi taxmin qilib quyidagini olamiz:
bunda f(t)=f 1 (t) -const. Shunday qilib, agar ushbu termopara uchun eksperimental, ya’ni darajalashtirish yo‘li bilan oxirgi bog‘liqlik (*) topilgan bo‘lsa, unda noma’lum haroratni o‘lchash, termoparani uncha katta bo‘lmagan (1 o S ga 0,01 – 0,06 mV) lekin o‘lchash asbob vositasida o‘lchashga etarli bo‘lgan t elektr yurituvchi kuchni aniqlashga olib keladi. Termopara zanjiriga uchinchi o‘tkazgichni kirititishda (1.5b-rasm), agar oxirgisini nixoyalari bir hil haroratga ega bo‘lsa, termoparani elektr yurituvchi kuchi o‘zgarmaydi (shuni o‘zi bir qancha o‘tkazgichlarga ham tegishli). Qoida bo‘yicha, termoparalar erkin spayni t o =0
C haroratida darajalanadi. Haqiqatdan ham terpoparani sovuq spaylarini harorati 0 o S da farqlanadi. SHuning uchun xaqiqiy haroratni topish uchun tenglama bo‘yicha tuzatma kiritiladi: bunda E AB (t,t o ) –spaylarni ishchi t va erkin t
haroratlarida termoparada hosil bo‘lgan elektr yurituvchi kuch; E AB (t
,t o ) -ishchi t va erkin t
spayni haroratlarida termoparada hosil bo‘lgan elektr yurituvchi kuch. t
>t o bo‘lganda tuzatma E(t
o bo‘lganda esa minus ishoraga ega bo‘ladi. Konstruktiv jihatdan termopara o‘zida xar xil metalldan tayyorlangan ikkita simni bir- biriga ulanishi asosida hosil qilinadi, ularni qizdirilgan oxirgi uchlari burab qayriladi keyin esa kavsharlanadi yoki payvanlanadi (1.6-rasm).
1.6-Texnik termoparalar: A-tTPP termopara; b-TXK va TXA termoparalar; 1- ishchi spay; 2- chinni ximoya g‘ilof ; 3 chinni trubka ; 4-metallik trubka; 5-termoelektrodlar; 6- chinni marjonlar; 7- harakatlanmaydigan shtutser.
Termoelektrodlar odatda bir kanalli yoki ikki kanalli chinni trubkalar bilan izolyasiya qilinadi va himoyalovchi g‘ilofga joylashtiriladi. Tashqi zanjirda termoelektrodlarni birlashtirish uchun termoparalarning elektrizolyasiyalovchi materialdan tayyorlangan qalpoqchalari xizmat qiladi.
Atrof-muhit haroratini o‘zgarishining vujudga kelgan elektr yurituvchi kuch kattaligiga ta’sirini bartaraf etish uchun termoparani bo‘sh bo‘lgan uchlarini termostatlashtiriladi yoki maxsus kompensatsiyalovchi qurilma qo‘llaniladi. Termoparalarni ikkilamchi asboblar bilan biriktirish termoelektrodli simlar orqali amalga oshiriladi. Simlar termoparalarni o‘zi tayyorlangan materiallardan yoki termoparani elektr yurituvchi kuchiga teng bo‘lgan, 100 0 S haroratda uni elektr yurituvchi kuchini oshirib beradigan boshqa qotishmalardan tayyorlanadi.
Haroratni o‘lchash uchun termopara majmuasida ikkilamchi asboblar sifatida, qoidaga ko‘ra laboratoriga xos yoki avtomatik potensiometrlar yoki millivoltmetrlardan foydalaniladi.
Seriyali chiqariladigan termoparalarning asosiy ma’lumotlari 1.1-va 1.2-jadvallarda keltirilgan (qavsda o‘lchashning qisqa rejimida o‘lchashni yuqori chegaralari ko‘rsatilgan). 1.1-jadval Seriyali chiqariladigan termoparalarni turi
Darajalanishni ifodalanishi va nomlanishi O‘lchashning oraliqlari t.e.d. t o =0 o S t=100 o C quyi yuqori
TXK XK(xromel- kopel) -50
o S 600 (800) o S 6,95 mV TXA XA (xromel- alyumel) -50 o
1000 (1300) o C 4,1 mV TPR PR-30/6 (platinorodiy 30% platina 6%) +300 o S 1600 (1800) o S 0 mV TPP PP- 1(platinorodiy 10%-platina) -20
o S 1300 (1600) o S 0,643 mV
Ba’zir bir termoparalarni standart darajalashtirish tavsiflari 1.2-jadvalda keltirilgan. 1.2-jadval t,
o S
darajalashtirish
0 20
40
50
60
80
100
200
300
XK
0
1,31
2,66 3,35
4,05
5,48
6,95
14,66
22,91
XA
0
0,80
1,61 2,02
2,43
3,26
4,10
8,13
12,21
PP-1
0
0,112
0,234 0,299
0,368
0,500
0,643
1,436
2,314
Download 0.53 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|