№8 ma’NAVIY ma’rifiy soatlar rejasi
-Mavzu: Axloq, ekologik madaniyat
Download 1.29 Mb.
|
МАЪНАВИЯТ МАВЗУЛАР МАРУЗАСИ 1 КУРС
27-Mavzu: Axloq, ekologik madaniyat.
Axloq» sozi arabchadan olingan bolib, «xulq» sozining koplik shaklidir. Axloq - jamiyat, zamon, insoniyat tarixi uchun namuna bola oladigan ijobiy xatti-harakatlar yigindisidir. Paygambarimiz Muhammad (s.a.v) xulq haqida «Mezon tarozusiga qoyiladigan amallarning ichida yaxshi xulqdan ogirroqi yoqdir. Momin banda yaxshi xulqi sababli kechasi uxlamasdan, kunduzlari roza tutib ibodat qilgan kishilar darajasiga yetar» deb hadis qoldirgan. Hech shubha yoqki, xalqlarning oz xususiyatlarini saqlab qolishlarida axloq asosiy rol oynaydi. Shuning uchun ham barcha ulamolar va faylasuflar bir ovozdan yolgiz kishilarning va barcha jamiyatlarning foydasi uchun axloq nihoyatda zarur, deganlar. Shuning uchun - insonlar jamiyatni isloh qilishga uringan barcha faylasuf va hukmdorlar yaxshi axloqlarga alohida etibor berganlar. Ulardan bazilari axloq har bir jamiyatning asosidir, deb juda ham togri aytgan. Shuning uchun ham barcha paygambarlar kishilarni yaxshi axloqlarga chorlaganlar. Quroni Karim bu masalaga alohida etibor bergan, chunki axloq oxirat nematlariga yetkazuvchi asosiy narsalardan biridir. Bu haqiqatni musulmon bolmaganlar ham tan olishgan. Misol tariqasida doktor Gustav Loboning quyidagi sozlarini olish mumkin: «Qurondagi axloq asoslari boshqa barcha din talimotlaridan ustun turadi». Biz yoritmoqchi bo‘lgan mavzumiz aynan axloq emas, balki axloqni ekologik madaniyat darajasidagi ko‘rinishi to‘g‘risida. 1866 yilda nеmis biologi o‘z ilmiy asarlarida birinchi bo‘lib “ekologiya” atamasini fanga kiritib, uning manosini tirik organizmlarning ozaro va ularning yashash muhiti bilan bogliqligini organuvchi talimot sifatida ifodalaydi. Ekologiya atamasi yunoncha oikos turar joy, yashash muhiti, uy, - logos – ta’limot dеgan ma’noni bildiradi. Bir so‘z bilan aytganda, ekologiya biz yashab turgan muhit, uy, vatanimiz haqidagi fandir.31 Inson taraqqiyotning boshlarida tabiatning bir qismi bo‘lib, atrofidagi yovvoyi hayvonlar hamda osimlik dunyosidan ajralmasdan yashadi. Inson va jamiyat rivojlana borgan sari uning tabiatga tasiri kochayib bordi. Endi u tabiatning turli kuchlaridan (suv, olov, chaqmoq, shamol va h.k) qorqmasdan qoydi, balki, bu kuchlarni oziga boysundirish darajasiga yetdi. Hozirgi kunda, qarang, ertalabdan kechgacha biz oz texnikaviy kashfiyotlarimiz ichida yashaymiz-yeymiz, ichamiz, yuramiz, uxlaymiz ularsiz hayotimizni tasavvur qila olmaymiz. Bular metro, avtobus, televizor, radio, telefon, eskalator, pleyer, lift, kompyuter, poyezd, samalyot, teploxod, gaz plitalari, elektr asboblari, zavodlar, lokatorlar, kimyoviy dori-darmonlar va h. k. Telefonda gaplashar ekanmiz, yuzlab chaqirim naridagi suhbatdoshimizni korish va u bilan gaplashish uchun ot-ulovda yoki piyoda boradigan bolsak, necha kunlab yol bosishimiz kerakligi haqida oylab otirmaymiz, togrirogi, bu esimizga ham kelmaydi. Chunki texnika bizning yashash muhitimizga aylanib qolgan. Insoniy tafakkur biosferadagi ozgarishlarning asosiy sababiga aylandi. XX-asrning ortalariga kelib Markaziy Osiyo mintaqasining geografik talablari qopol ravishda buzildi. «Paxtachilikni kotarish» bahonasida respulika tuprogiga fan tavsiyalaridan 10-20 barobar koproq, million tonnalab zaharli ogitlar kiritilgan. Ming yillar davomida shakllangan suv balansi, quriq va boz yerlarning Mirzachol, Qarshi choli, Janubiy Turkmaniston chollari va boshqalarning ozlashtirilishi natijasida Ozbekiston tabiati kechirib bolmas zarbaga uchragan va shu sababli Orol dengizi suv bilan taminlanmay quriy boshlagan. Orol dengizi muammosi - eng ogir va murakkab ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik muammolardan biri, dunyoda oz hajmi va kattaligi boyicha 4-orindagi (Kaspiy dengizi, Shimoliy Amirekadagi Yuqori kol va Afrikadagi Viktoriya kolidan keyin) kolining halok bolishining oldini olish jaryoni. Orol dengizi muammosi - insonning tabiatga aksiltabiiy, gayriilmiy va manmanlik bilan munosabatining yorqin misoli. Ottiz million yil davomida qalqib yotgan buyuk kol, tabiatning insonga, Markaziy Osiyo xalqlariga haqiqiy inomi, ottiz yil ichida (1957-1987 yillar) Yer kurrasining gozal chehrasida ekologiyani mensimaslik natijasida paydo bolgan yaraga aylandi: Orol dengizining atrofi chol-sahroga aylana boshladi, uning qurigan qismidan shamol kuchi bilan kotarilgan qum tozoni va tuz chang million-million gektar yerlarni koplab, hatto Erongacha uchib yetib bormoqda32. Bunday ekologik xavf-xatarlarga duchor bolishligimiz ekologik madaniyatdan bexabarligimiz sabab, zero biz qadimda tabiatga, hayvonot olamiga hurmat bilan yondoshgan zaminda yashaymiz. Zardushtiylikning muqaddas kitobi «Avesto»da inson oliy jonzot tarzida talqin etiladi. Ayni paytda yeru kokdagi barcha nematlarni sevish, ardoqlash insonning muqaddas burchi hisoblanadi. Odam olamdan otgandan song uning jasadini yerni iflos qiladi deb, yerga komishmagan, olovda kuydirishmagan, suvni bolgaydi deb, suvga yaqinlashtirmagan. Jasadni maxsus ajratilgan qoyalarga etib qoldirishgan, qushlar, hayvonlar etini yeb bitirgach suyaklarini maxsus idishlarga solib saqlashgan. Avestoda ozodalik, tozalik gigienik tushunchadan axloqiy va ilohiy tushuncha darajasiga kotariladi: suvni, atrof-muhitni toza tutish, jonivorlarga, xususan, itga uchi otkir suyak yoki qaynoq ovqat bermaslik ularga nisbatan shafqatni anglatadi; inson shafqatli bolishi kerak. Bularning hammasi «Avesto»da ekologik axloqshunoslikning dastlabki kurtaklari ham mavjudligini korsatadi. Xalqimiz suvni ezozlashgan, unga tupurish, chiqindilarni tashlashga or qilishgan. Biroq zamonlar otishi davomida «suvtekin», «suvdek serob» kabi qarashlar paydo bolib, suvdek xudoning nemati isrof qilinishiga yol qoyilmoqda. Islom dinida ham atrof-muhitga nisbatan ehtiyotkorona munosabatda bolishga davat etilgan. Quroni Karimning «Arof» surasi 30-oyatida: «Alloh bergan rizqdan yenglar, ichinglar, lekin isrof qilmanglar. Alloh isrof qiluvchilarni sevmaydi» deyiladi. Tabiatga nisbatan qanday munosabatda bolishga doir fikrlar hadislarda ham bildirilgan. Jumladan: - «Daryo oldida tahorat qilsang ham suvni tejab ishlat»; - «Har qanday isrof qilish - haromdir»; - «Tangri jonzodlarga ozor berganni hushlamaydi»; - «Qaysi bir musulmon biror daraxt yoxud biror ekin eksa-yu uning hosilidan inson, qush yoki hayvon yesa, buning uchun unga ajir savobi ato etilur»; - «Ozimdan keyin qoladigan ummatlarim uchun uch narsadan qorqaman: Download 1.29 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling