8 ma’ruza urug’. Meva. O’simliklarning ko’payishi reja
Download 61.11 Kb. Pdf ko'rish
|
urug` va meva
|
Qovoq meva - hosil bo’lishida gulo’rni ishtirok etgan ko’purug’li soxta meva:
ekzokarp qavati qattiq, mezokarp va endokarp sersuv. Tarvuz, oshqovoq mevalari bunga kiradi. Mevalar tabiiy sistemaga ko’ra ularning qanday ginetseydan hosil bo’lganligiga qarab klassifikatsiyalanadi. Ya'ni, mevalar apokarp, sinkarp, parakarp va lizikarp gurug’larga bo’linadi. Apokarp mevalarga tutashmagan yoki murakkab meva, ya'ni yuqori gul tugunchasidan hosil bo’ladigan bir necha urug’chi barglardan tashkil topgan mevalar kiradi. Ayiqtovondoshlar, magnoliyadoshlar, ra'noguldoshlar, burchoqdoshlar oilasi vakillari shunday mevalar hosil qiladi. Bitta urug’chi bargdan hosil bo’lgan bir chanoqli meva bargcha bargak yoki monokarp meva deb ataladi. Ular kelib chiqishiga ko’ra juda sodda, ochilishi uning ustki o’ng tomonidan. Bargakning moslashishidan dukkak meva kelib chiqqan bo’lib, ular bir-biridan ochilish xususiyati bilan farq qiladi. Dukkak ikki tomondan, ya'ni qorni va orqa chokidan yorilib ochiladi (sezalpindoshlar, mimozadoshlar). Bargchadan mezokarp shirasining oshishi, endokarpning yog’ochlanishi, urug’larning kamayishi natijasida danakli mevalar: bir xonali, bir urug’li (olcha, gilos, o’rik, bodom) va ko’p danaklilar (do’lana, ituzum) kelib chiqqan. Ko’p uyli danakli murakkab mevalar malina, maymunjon kabilarda uchraydi. Ular gul o’rnidan hosil bo’ladi, danagida urug’ soni bitta. Sinkarp mevalar (yunon. sin-birgalikda). Bu guruq mevalar apokarp mevalarga yaqin, chunki ular hosil bo’lgan ginetseylari o’zaro yaqin. Sinkarp ko’sak - ko’p urug’li meva, ikki yoki undan ko’p meva bargchalardan tashkil topadi. Loladoshlar, sigirquyruqdoshlar, ituzumdoshlar, zubturumdoshlar, ko’knordoshlar shunday meva hosil qiladi. Tugmachagul, gulxayri, ziradoshlar, yalpizdoshlarda uchraydigan ikki yoki ko’p uyli, pastki yoki o’rta tugunchadan hosil bo’ladigan merikarpiy yoki bo’linadigan mevalar hosil bo’ladi. Ustki tugunchadan hosil bo’ladigan bir urug’li quruq, qobiqi po’st bilan o’ralgan meva yonqoqcha deyilib, ayiqtovon va espartsetlarda uchraydi. Qanotchali mevalar ham merikarpiy mevalar turiga kirib, ularning yonida qanotchalari bo’ladi (zarang, qayrag’och). Olma - evolyutsion nuqtai-nazardan kam taraq-qiy etgan sodda sinkarp meva (olma, behi, nok). Ostki sinkarp tugunchasi gul naychasining tutashishidan hosil bo’ladi. Anor - ko’p urug’li sinkarp meva bo’lib, ostki tugunchadan hosil bo’ladi. Meva po’sti qalin. Yong’oq - bir urug’li, yoqochlangan meva qatiga ega qurug’ meva. Takomillashgan ostki tugunchadan hosil bo’ladi (funduk, eman). Parakarp mevalar (yunon. para-oldida). Parakarp mevalar ham ginetsiydan hosil bo’lishini nazarda tutadigan bo’lsak, yopiqurug’lilar rivojlanishining dastlabki etaplarida sinkarp mevalardan kelib chiqqan. Bu guruh’ mevalar orasida ko’p urug’li va bir urug’li, ochiladigan va ochilmaydigan, yuqori va pastki tiplari uchrab, bir necha mevabarglarning yig’indisidan hosil bo’lgan bir uyli mevalarga aytiladi. Ochiladigan parakarp mevalar ko’knor, lolaqizg’aldoq, kartoshkada uchraydi. Parakarp qo’zoqcha ko’sak-chadan kelib chiqqan. Bu mevalar ikki uyli ikkita mevabargning birikishidan hosil bo’lgan va pastdan yuqoriga qarab ochiladi (karam, turp). Qovoqdoshlar oilasi vakillari quyi parakarp mevalarning maxsus tipini hosil qiladi. Qovoqning mevasi qattiq, ekzokarp ko’pincha pishiq va mustahkam, mezokarp syeret. Karamdoshlardan tashqari bir qancha oilalar vakillari, avvalo hiloldoshlar va bug’doydoshlar bir urug’li ustki parakarp meva hosil qiladi. Ostki parakarp mevalarni esa qoqidoshlar va to’nqiztaroqdoshlar hosil qiladi. Qoqio’tdoshlar pistasi ostki parakarp tugunchadan ikkita mevachi bargning qo’shilishi va yagona urug’murtakdan hosil bo’ladi. Download 61.11 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|