8-mavzu. Bozor segmentatsiyasi va xaridorlar turlari

Segmentlarga ajratish mezonlari

Segmentlarga ajratish mezonlarini tanlash kup jixatlardan tovar yeki xizmatning turiga, shuningdek korxona bozor faoliyatida xal kilmokchi bulgan masalaga boglik.

Sanoat tovarlari va keng iste’mol tovarlari uchun tanlov mezonlari bir-biridan juda keskin fark kiladi. Rejalashtirish extiyejlariga juda mos keladigan makbul mezon tovarni bozorda joylashtirish masalalariga umuman tugri kelmasligi mumkin. Mabodo muayyan mezon xaridorlar urtasida paydo bulgan farklarni izoxlab berishga imkon bermasa, unda boshka mezonni kiritish va to bu farklarni ravshan aniklashga kadar tadkikotlarni davom ettirish lozim.
Segmentlashning asosiy maksadi bozordagi xatti-xarakatlarni urganib, ularning obrazini (modelini) va kelajakdagi extiyoj talablarni tasavvur kilishdan iborat. Xozirgi rakobatda yutib chikishning asosiy sharti yangi, yukori sifatli tovar va kompleks servis texnika xizmatlarni xamda samarali sotish usullarini kullashdan iborat bulib koldi. Ana shu talablar asosida marketing tadkikotlarining ustuvor turi iste’molchilarni urganish va navbatida bozorni segmentlashdan boshlanadi, chunki bozor bir xil subyektlardan tashkil topgan emas.


7.2. Bozor segmentasiyasining xususiyatlari


7.2.1. Bozorni segmentlash – bozorni urganish usuli sifatida

Bozorni segmentlash, bozorni urganishning asosiy usulidir.Uning yerdamida bozor (uning tarkibiy kismlari) segmentlarga bulinadi. Bozor segmenti-bu iste’molchilar, tovarlar, rakobatchilarning shunday ajratilgan kismiki , ular uchun umumiy xususiyatlar xosdir. Bozorni tugri segmentlash, shu segmentning spesifik extiyejlariga kat’iy rioya kilingan xolda kam xarajatlar bilan tovar yetkazib berishni tugri tashkil kilishdan iboratdir. Xalk iste’moli tovarlari bozorini tadkik etishda marketingga oid adabiyetlarda ikki turdagi mezonlar kabul kilinadi.Birinchisi xaridorlarning daromadi, yoshi, jinsi, turar manzilgoxi, oilaning xayot sikli, kasbi, turmush tarzi va shunga uxshash umumiy belgilarni xisobga oladi. Mezonlarning ikkinchi turi segmentlashni ijtimoiy guruxlarning kadriyatlari tizimi yoki ularning marketing strategiyasining, masalan, yangi maxsulot, yangi sotish tizimi kabi vositalariga kursatadigan kizikishlari asosida olib boradi. Amaliyetda birinchi usul kuprok kullaniladi, ikkinchi usulni kullash kushimcha kiyinchiliklarni keltirib chikaradi, chunki ijtimoiy sosiologiya va psixologiya soxalarida bevosita tadkikotlar olib borish yuli bilan maxsus xisob-kitob ishlarini amalga oshirish talab etiladi.

Xaridorlarning munosabatini tabakalashtiradigan asosiy omil daromad xisoblanadi. Kupgina mamlakatlarda daromad buyicha u ch guruxga segmentlashdan keng foydalaniladi.
Birinchi gurux, eng yukori daromadga ega bulgan xaridorlar, amalda ular jami xaridorlarning 10 % ini tashkil etadi.Ular eng oliy navli tovarlarni xarid etadilar, xarid kuvvati xamda uz guruxi izzat nafsi bunga imkon beradi. Bunday guruxlar xar bir mamlakatda bor, ularning daromad mikdori shu mamlakatning umumiy boyligiga boglik buladi.
Ikkinchi gurux - xar bir mamlakatdagi urtacha daromad egalaridir,ularning soni juda kup, garchi bu gurux ichida yana uziga xos tabakalanish bulsa-da, umuman olganda shu mamlakatda bozorning umumiy standartini belgilaydigan, yalpi tovarlarning asosiy xaridorlari shular xisoblanadi.
Uchinchi gurux - bir shaxs xisobiga eng kam daromad oladigan xaridorlardan iborat. Ular aksariyat xollarda ijtimoiy ta’minotning turli kurinishlaridan foydalanadilar, uz daromadlarining 80 % iga yakinini asosiy extiyejlarni kondirishga sarflaydilar.