8-mavzu. Bozor segmentatsiyasi va xaridorlar turlari

7.4. Bozor segmentasiyasining asosiy tamoyillari

Bozor segmentasiyasining tamoyillari kuyidagilardir:

1. 
   Geografik tamoyil
   
2. 
   Psixografik tamoyil
   
3. 
   Demografik tamoyil
   
4. 
   Xulk-atvor tamoyili
   

Geografik tamoyil orkali bozorni joylashuvi, axolining soni va zichligi, tijorat faoliyatining tuzilishi, regionni rivojlani dinamikasi, inflyasiya darajasi, xukukiy cheklashlar xisobga olinadi.
Psixografik tamoyil natijasida xayot tarzi, shaxsning tipi, jamoat xolati kabi xisobga olinib, turmush tarzi shaxsning uz faoliyatida, kizikishlarida, kat’iyatida va e’tikodlarida uz aksini topadi. Shaxsning turi esa xayotdan mamnun, melanxolik, uzgalardek ish kuruvchi, uzbilarmon va boshka xislatlarda bulishi mumkin.
Demografik tamoyillarda oilani soni va sifat tarkibi, oilaning xayotiylik sikli boskichi, daromadlilik darajasi, mashgulot turi, ma’lumoti, millati kabilar inobatga olinadi xamda bozor segmentasiyasining asosiy tamoyillaridan biri xisoblanadi.
Xulk-atvor tamoyili orkali xarid kilishga yul, foydalanuvchi makomi, iste’mol jadalligi, boglanib kolish darajasi, tovar xakida ma’lumot berish, tovarga bulgan munosabati xisobga olinadi.


7.5.Maksadli bozor segmentlarini tanlash va tovarni bozordagi joylashish pozisiyasi


7.5.1. Maksadli bozor segmenti xakida tushuncha

Bozorni taxlil kilish uchun son va sifat kursatkichlari, shuningdek, rakobat xolatining tavsifnomasi, tarmokni tuzilishi va taksimlashni tuzilishi kursatkichlari ishlatilishi mumkin. Bozorni taxlil kilish uchun kursatkichlar kuyidagi jadvalda berilgan.

5-jadval

Bozorni taxlil kilish uchun kursatkichlar

Kursatkichlar	Tavsifnoma
Son kursatkichlari	Bozor sigimi, bozorni rivojlanish dinamikasi, firmaning bozordagi ulushi, bozor saloxiyati va boshkalar
Sifat kursatkichlari	Extiyojni tuzilishi, xarid motivlari, ularning dinamikasi, xarid jarayoni, extiyojlarni stabillash, axborotlashtirish
Rakobat muxiti	Rakobatchi firmalarning maxsulot sotish xaj-mi, foydalanayotgan marketing strategiyalari, moliyaviy kullab kuvvatlash imkoniyatlari
Xaridorlar tuzilishi	Xaridorlar soni, xaridor turi, xaridorlar soni dinamikasi, xaridorlarni xududiy xususiyatlari
Tarmok tuzilishi	Uxshash tovarlar taklif kilayotgan sotuvchilar soni, sotuvchilar turi, ularni ishlab chikarishni tashkil etish darajasi, rakobatdagi potensial imkoniyatlar, ishlab chikarish kuvvatlari xajmi
Taksimlashning tuzilishi	Geografik xususiyatlar, sotish tarmoklarining xususiyatlari, transport bilan ta’minlanganligi

Taxlildan tashkari bozor segmentini tanlashda segmentlashni rejalashtirish kuzda tutiladi. Segmentlashni rejalashtirish jarayoni kuyidagi boskichlarni uz ichiga oladi:

1. 
   Iste’molchilar talablari va tavsifnomalarini aniklash
   
2. 
   Iste’molchilarning turli-tumanligi va uxshashligi taxlili
   
3. 
   Iste’molchilar guruxlari soxasini ishlab chikish
   
4. 
   Iste’mol segmentini tanlash
   
5. 
   Rakobat muxitida kompaniya urnini aniklash
   
6. 
   Barcha marketing-miks kompleksi chora-tadbirlari rejasini ishlab chikish.
   

Bozorni segmentasiyasining rejalashtirish jarayonini tashkil etishda kuyidagi talablarga rioya kilish zarur:

• 
  segmentlar uzaro bir-biri bilan fark kilishi zarur
  
• 
  xar bir segmentga fakat iste’molchi talabiga mos keluvchisini kiritish zarur
  
• 
  iste’molchilarni tavsifnomalarini firma tomonidan ulchash mumkin bulishi zarur
  
• 
  xar bir segment razmer buyicha bulishi, ya’ni sotish xajmi va xarajatlarni koplashni ulchashi kerak
  
• 
  xar bir segment iste’molchilari axborotga ta’sir etish uchun va reklama kompaniyasini utkzish uchun oson va tushunarli bulishi zarur.
  

Segmentasiya jarayonining muxim boskichi bulib bozorni maksadli segmentini tanlash xisoblanadi.
Maksadli segmentni tanlash muammosi yetarli darajada murakkab bulib, uni yechish uchun kuyidagi ketma-ketlikda turishi tavsiya etiladi:

• 
  segment ulchamini va uni uzgarish (usish, kamayish) tezligini urnatish
  
• 
  segmentni jalb etuvchanlik tuzilishini tadkik etish
  
• 
  uzlashtirayotgan segment maksadini va tashkilot resurslarini aniklash
  

Segment ulchami uning mikdoriy ulchamlari va birinchi navbatda sigimi bilan tavsiflanadi. Segment sigimini aniklash uchun tovarlar xajmini, ushbu segmentda ularni umumiy sotish kiymati, bozor joylashgan tumanda yashovchi ushbu tovarning potensial iste’molchilari sonini aniklash zarurdir.