8-mavzu: Geografik qobiqdagi harakatlari va ularning turlari reja

Географик қобиқдаги харакатлар







Гидросфера
даги ҳаракатлар

Литосферадаги ҳаракатлар

Биосфера-даги ҳаракатлар

Атмосферадаги ҳаракатлар

Geografik qobiqdagi harakat turlari.

Geografik qobiqdagi issiqlik manbalari.
Geografik qobiqqa issiqlik ikki tomondan keladi. Fazodan va Yerning ichki qismidan. Geografik qobiqda issiqlik boshqa issiqlik shakllariga aylanadi. SHuning uchun geografik qobiqqa keladigan issiqlik ichki va tashqi guruhlarga bo’linadi.
Yerning ichki issiqligi
Yerning ichki qismidan geografik qobiqqa juda katta miqdorda issiqlik keladi. Mazkur issiqlik turlari quyidagi guruhlarga bo’linadi:
a) moddalarning gravitasion tabaqalanishi va zichlashishi tufayli vujudga keladigan issiqlik. Bu yerda issiqlik zarralarni bir-biriga ishqalanishi tufayli hosil bo’ladi;
b) radiogen issiqlik, ayrim ximiyaviy elementlarni radiaktiv parchalanishi natijasida hosil bo’ladi. Radiaktiv parchalanish natijasida moddalar qizib ketadi va qisman eriydi;
v) geoximik akkumulyatorlar issiqligi, gilli minerallar, toshko’mir Yer yuzasida juda ko’p issiqlik oladi, Yerning qa’riga tushgandan so’ng yuqori bosim ostida mazkur issiqlik qaytadan ajralib chiqadi. Masalan, gilli minerallar dala shpatiga aylanadi, aylanish jarayonida juda katta issiqlik ajralib chiqadi;
g) Yer qa’ridan chiqadigan issiqlik oqimlari (vulkanlar, geyzerlar, tektonik harakatlar, zilzilalar).


Fazodan keladigan issiqlik
Yer yuzasiga fazodan Quyosh va boshqa osmon jismlari issiqligi keladi. Fazodan keladigan issiqlikning 97% ni Quyoshdan keladigan issiqlik tashkil qiladi. Mazkur issiqlik Quyoshning elektromagnit nurlarini taratishi natijasida vujudga keladi. Yer yuzasining 1 sm² maydoniga 1 mn. davomida tushadigan Quyosh issiqligining miqdori Quyosh doimiyligi deb ataladi (1,98 kkal/sm². min.).
Quyoshdan keladigan elektromagnit nurlari turli xil uzunlikdagi to’lqinlardan iborat
-(ultraqisqa to’lqinli,
- uzun to’lqinli,
- olis ultrabinafsha,
- yorug’lik va yaqin infraqizil nurlar).