8-mavzu. Ishlab chiqarish xarajatlari Reja Ishlab chiqarish xarajatlarini tasniflash

Davr harajatlari deganda bevosita ishlab chiqarish jarayoni bilan bog’liq bo’lmagan 
harajatlar va sarflar tushniladi: boshqaruv harajatlari, mahsulotni sotish harajatlari va 
umumxo’jalik ahamiyatiga ega bo’lgan boshqa harajatlar. 
Korxonalarning sotish harajatlariga quyidagilar kiradi: 
- tovarlarni temir yo’l, havo, avtomobil, dengiz, daryo transportida va ot-ulovda tashish 
harajatlari hamda transport vositalari bekor turib qolganligi uchun to’langan jarimalar; 
- savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari ishlari harajatlari (mehnatga haq to’lash 
harajatlari; ijtimoiy sug’urtaga ajratmalar; savdo reklamasi harajatlari; tovarlarni saqlash, ularga 
ishlov berish va ularni navlarga ajratish harajatlari; tashish, saqlash va sotish chog’ida tovarlarning 

---

norma doirasida va undan ortiqcha yo’qotilishi; o’rash-joylash materiallari harajatlari; mol-mulkni 
majburiy sug’urta qilish harajatlari va boshqalar); 
- sotish bozorlarini o’rganish bo’yicha belgilangan normativlar doirasida va undan ortiqcha 
harajatlar (marketingga, reklamaga sarflangan harajatlar); 
- yuqorida sanab o’tilmagan sotish bo’yicha boshqa harajatlar. 
Boshqaruv (ma’muriy) harajatlar 
Korxonalarda boshqaruv harajatlariga quyidagilar kiradi: 
- boshqaruv xodimlariga tegishli bo’lgan mehnatga haq to’lash harajatlari; 
- boshqaruv xodimlariga tegishli bo’lgan ijtimoiy sug’urtaga ajratmalar; 
- xizmat yengil avtotransportiga va xizmat mikroavbusini saqlash, yollash va ijaraga olish 
harajatlari; 
- korxonani va uning tarkibiy bo’linmalarini tashkil etish va ularni boshqarish harajatlari; 
- boshqaruvning texnik vositalari, aloqa o’zellari, signalizatsiya vositalari, hisoblash 
markazlarini va ishlab chiqarishga tegishli bo’lmagan boshqaruvning boshqa texnik vositalarini 
saqlash va ularga xizmat ko’rsatish harajatlari; 
- ijara, xizmatlar ko’rsatilganligi uchun aloqa uzellariga haq to’lash (ATS, uyali, yo’ldosh, 
peyjing aloqa); 
- shaharlararo va xalqaro telefon so’zlashuvlari uchun belgilangan normativlar doirasida va 
ulardan ortiqcha haq to’lash; 
- ma’muriy - boshqaruv ehtiyojlari uchun binolar va xonalar ijarasi uchun haq to’lash; 
- ma’muriy faoliyatga ega bo’lgan asosiy fondlarni saqlash va ularni tuzatish, shuningdek 
eskirish (amortizatsiya) harajatlari; 
- yuqori tashkilotlar va yuridik shaxs maqomiga ega birlashmalar, vazirliklar, idoralar, 
uyushmalar, kontsernlar va boshqalar harajatlariga ajratmalar; 
- xodimlarni va ishlab chiqarish jarayoni bilan bog’liq bo’lmagan mol-mulkni majburiy 
sug’urta qilish; 
- boshqaruv xodimlarini xizmat safarlariga yuborish bo’yicha belgilangan normalar 
doirasida va undan ortiqcha harajatlar; 
- belgilangan normalar doirasida va undan ortiqa miqdordagi harajatlar; 
- umumiy ovqtlanish korxonalari va boshqalarga binolarni tekin berish va kommunal 
xizmatlar qiymatiga haq to’lash harajatlari; 
- bevosita ishlab chiqarish jarayoniga tegishli bo’lmagan, tabiatni muhofaza qilish 
ahamiyatiga ega bo’lgan jamg’armalarni saqlash va ulardan foydalanish bilan bog’liq joriy 
harajatlar, shu jumladan yo’l qo’yiladigan normalar doirasida va ulardan ortiqcha ifloslantiruvchi 
moddalarning atrof-muhitga chiqarilganligi (tashlanganligi) uchun to’lovlar.