8-tema: mashinada oqitiw turlari hám klassifikatsiyasi reje

13-MAVZU: TALABANING BILIMINI QADAǴALAWDA NEYROTARMOK TEXNOLOGIYaSINIŃ ROLI
Reje
1.Talabanıń bilimin qadaǵalaqda neyro tarmaq texnologiyasınıń roli
Bilimdi bahalawdıń eski sisteması mudami jámiettiiń túrli katlamlarining kútá úlken itibarında bulgan, bul shaxstıń júdá kup sapaların bahalawdıń ulchov birligi bulib esaplanǵan, hámel pogonalariga kutarilishga tásir kilgan. tagdirlash ulchovi, kriteryası bulib xızmet kilgan (ayniksa balalar ushın ). Maǵlıwmatı xakidagi rásmiy hújjet, diplomǵa ukish dáwirinde alǵan bahaları kursatilgan qosımsha berilgen.
Ilimiy nuktai názerden házirgi waqıttaǵı ukuvchining bilimdi bahalaw sisteması uzok jıllar dawamında qáliplesken hám rawajlanǵan kup kriteriyalik sistema esaplanadi. Sol sebepten xam usı bahalaw sisteması ukuvchining bilimin bahalawda onıń kásiplik iskerlikke tayınlıǵı, isbilermenlik hám ruwxıy sapaları, xamda onıń kámal insan bulib rawajlanıw dárejeleri esapqa alınadı. Usı bahalaw sistemasın analiz etiw nátiyjesinde, ol jaǵdayda ukuvchining alǵan bilimin dárejesin bahalaw ushın bir kancha ámeliy kriteriyalarni ajıratıp kursatish múmkin. Ukuvchi tárepinen atqarılatuǵın hár bir tapsırik, yechiladigan másele qandayda-bir salıstırǵanda takribiy jantasıw nátiyjesinde júdá kup mayda, ápiwayı tapsıriklar tuplamiga ajratilish múmkin. Nátiyjede olardı bahalaw (ápiwayı tapsıriklar kompleksi buyicha) ushın binar usıllardan yamasa boshka qandayda-bir kup kriteriyali usıllardan paydalanıw múmkinshiligi tugiladi. Ukuvchining ulıwma, juwmaqlawshı bahası xar bir ápiwayı tapsıriklarning salmaq koefficiyentlerin esapqa alǵan túrde baxolangan barlıq baxolalarning ulıwma yigindisi kurinishida xarakterlenedi.
Ulıwma alǵanda, qánigediń bilim dárejesin bahalaw buyicha barlıq jumıslar xar bir yunalish hám túrli xolatlar buyicha testlew nátiyjesinde alınǵan informaciyalardı analiz kiklishdan baslanadı, bulardıń xammasi ukuvchining iskerligi menen boglik yamasa oǵan kanday bolıp tabıladı tásir kursatadi. Bir kator qánigeliklerde taǵı sonday informaciyalardı esapqa aladılar. YáNI jasaw jayındaǵı xatti-háreketlerin xarakterleytuǵın, aldınǵı islegen jayındaǵı xarakteristikaların, shańaraqqa tiyisli munasábetlerin, arnawlı testlew nátiyjelerin. Keyinirek, qánigeni qandayda bir múddet degi iskerligin arnawlı testlab barıw nátiyjesinde informaciyalar okimi artıp baradı. Informaciyalar túrli dereklerden túrlishe informaciya kanallarınan kelaboshlaydi. informaciyalar kapustaa-karshiligi, bir-birin esaptan tısqarı etiw, sheklengenligi, isenimliligi, xakikiylik dárejesi menen xarakterlenedi.
Ukuvchining bilim dárejesin aniklash maksadida barlıq informaciyalardı jámlestiriw hám analiz etiw júdá quramalı másele esaplanadi, sebebi testlenip atırǵan qánige buyicha barlıq jıynanǵan informaciyalardı ańlatiwshı model' anik emes. Tájiriybe statistikalıq korrelyatsion analiz, itimallıq mstodlari bunday máseleni tulik sheshimin alıwǵa kodir emes. Ámeldegi bulgan barlıq tájiriybeler (ámeldegi informaciyalar ) tiykarında testlenip atırǵan qánigediń xdlatini ańlatiwshı model' neyron paketlerinen paydalanıw esabine ámelge asırılıwı múmkin. Neyron programmalarnning ámeliy paketlerinen paydalanıwda asoean neyron turining arxitekturasın hám ukitish procedurasın tańlaw áhmiyetli xneoblanadi. Neyron túrin ukitish procedurasın ámelge asırıwda ukit'ishni tańlawdı qáliplestiriwdi ajıratıp kursatishimish múmkin, sebebi usınıs kilinayotgan neyron paketlerinde sazlaw hám salmaq koefficiyentlerine ońlawlar kirgiziw procedurası ukitish boskichida rásmiylestirilgen boladı.
Neyron túrleri (tarmaqları ) degende insan miyasida keshetuǵın assotsiativ processlerdi, ápiwayı biologiyalıq processlerdi modellestiriwshi esaplaw strukturaları túsiniledi. Neyron túrleri taksimlangan parallel sistemalar kurinishida bulib, unamlı hám unamsız tásirinlerdi analiz etiw yuli menen adaptiv ukitishga maslasqan. Bunday túrler degi elementar uzgartirishlarni ámelge asıruvchini, biologiyalıq uxshashlik nuktai názerinen, suniy neyron yamasa ádetde neyron dep ataydılar.
Bilimdi qadaǵalaw etiw ushın jaratılǵan intellektuallıq sistemanıń ámeliy kiymatini joqarılıǵı menen bir katorda, insandı sonday uxshash máselelerdi sheshiwge urgatishdagi barlıq uzaro boglanishlarni esapqa alǵan túrde suniy sistemalardı ukitish proceduraların ámelge asırıwshı barlıq jabxalarini ilimiy urǵanıw, izertlewler aparıw júdá áhmiyetli metodikalıq másele esaplanadi. Pedagogika ilmida ukitish uz urnini tapqan hám júdá keń isletiletuǵın termin bolıp tabıladı. Ukitish degende tálim alıwdıń tiykarǵı yulini, pedagoglar, masterler (ustalar ), ustazlar hám boshkalar basshılıǵında bilimlerdi, atqaraolishni hám kúnikmalarni iyelew procesi túsiniledi. Tálim alıw dawamında ukuvchi social tájiriybeni uzlashtiradi, ob'ektiv barlıqqa bulgan kimmatli-emotsiyali munasábetleri qáliplesedi. Tap sonday “ukitish” termini suniy intellekt sistemaların kurish ámeliyatı hám teoriyasında xam uz urnini tapqan hám odan paydalanıwmokda.
Keyingi un jıllar dawamında xalk xujaligining túrli tarawları daǵı jumıs xızmetlerin, sonıń menen birge tálim tarawinde xam, intellektlashtirish procesi jedel pátda alıp barilmokda. Ukuvchini ukitish jáne onıń alǵan bilimlerin qadaǵalaw etiw procesin avtomatlashtirishdan ibarat esaplanadi, onıń ushın barinen burın ukuv procesin jedellestiriw, tálim beriw sapasın asırıw, ukuv programmalarına maksadli ońlawlar kirgiziw zárúr.
Intellektli sistemalardıń natiyjeliligi kup jixatdan bul sistemanıń uzi kanday ukitilgan, ol túrli máselelerdi sheshiwge muljallanganligi menen aniklanadi. Neyrotarmok strukturalardı ukitish buyicha júdá kup jantasıwlar ámeldegi, ádewir ámeliy nátiyjeler alınǵan. Birok soǵan kapustaasdan taǵı bir áhmiyetli yunalish bar - pedagogika ilmida yigilgan ukitishning metodları, metodikaları hám usıllarınan paydalanıw, pedagogikalıq tájiriybelerdi, islenbelerdi ukuv processinde keń paydalanılıp atırǵan yeuniy neyron sistemaların ukitishga tadbik etiw zárúr.
Ukuvchining bil im alıwı hám alǵan bilimin qadaǵalaw etiwdi avtomatlastırıw máselesin sheshiw ushın muljallangan yeuniy neyron túrlerinen paydalanıw buyicha izertlewlerde atap ótiwadiki, biologiyalıq neyron túrlerine iye bulgan insanlardı ukitish tájiriybelerin ulıwmalastırıp yeuniy neyron túrlerin ukitishni tashkil etiw ushın analog retinde paydalanıw talay kulayliklar jaratılıwması múmkin. Onıń ushın informaciya kommunikatsiya texnologiyaları sharayatında ukitishning pedagogikalıq -psixologiyalıq jabxalarida izertlewler aparıw júdá áhmiyetli esaplanadi, sebebi házirgi waqıtta málim dárejedegi intellsktga iye bulgan suniy neyron túrlerinen tálim processinde tap qánigeday paydalanıw tájiriybeleri ádewir yigilgan.
Suniy neyron túrleri tiykarınan dinamikalıq modellestiriw kiyin keshetuǵın, yaǵnıy júdá kup jasırın qadaǵalaw kilib bulmaydigan parametrlerge iye bulgan real processlerden kerekli informaciyalardı keltirip chikaraoladigan maslasqan ukitish sistemaları esaplanadi. Neyron túrlerinen iskerlik kursatayotgan ob'ektlerdi matematikalıq xarakteristikaın ananaviy metodlar menen ańlatıw múmkin bulmagan yamasa sheshimin alıp bulmaydigan quramalı máselelerdi sheshiw ushın paydalanıw múmkin. Neyron túrleri islew processinde informaciyalardı tuplaydi, tap insanǵa uxshab esida saklab koladi, hám vakt utishi menen onıń natiyjeliligi artıp baradı. Ukitiladigan neyron túrlerinen paydalanıw ob'ektti qadaǵalaw etiwdiń ob'ektivligini támiyinleydi jáne onıń múmkinshiliklerin keńeytiredi.
Tálim sapasın bahalaw ulıwma hám tap sonday jeke konuniyatlarga iye, bul bolsa konkret kullanilish tarawi menen aniklanadi. Birinshi Karaganda bul másele ápiwayı sıyaqlı kurinadi, ukitish sapasın bahalawdıń talay kup tarkalgan sisteması, klassifikatsiya máselesi esaplanadi, yaǵnıy ukuvchining bilimi bahalawdıń ol yamasa bul klasına tiyisliligi aniklanadi (mısalı, bahalawdıń tipik klassları «R1- konikarli emes», «Ya2-konikarli», «YaZ-jaqsı», «114-álo»). R = {R\vR2 vR3 vR4}.
Múmkin bulgan barlıq xolatlarni kurib chikish hám analiz etiw nátiyjesinde, sheshimlerdiń birdeyligin esapqa alǵan túrde mantikiy pikirlerdiń sistemasın alamız - predikatlar sisteması neyron túrlerin kurishda ukitish máselesin rásmiylestiriw ushın tiykar bulib xızmet etedi:
if P1  v1 (A1 v A2 v AZ v A4)  {O1 v O2 v O3 v 04)  (Ye1 v Ye2 v YeZ v 0) then (R1 v R2 v R3 v /R4);
if P2  (v2 v v3)  (A1 v A2 v AZ v A4)  {O1 v O2 v O3 v 04)  (Ye1 v Ye2 v YeZ v 0) then (R1 v R2 v R3 v /R4);
if P2  (v1 v v2)  (A1 v A2 v AZ v A4)  {O1 v O2 v O3 v 04)  (Ye1 v Ye2 v YeZ v 0) then (R1 v R2 v R3 v /R4);
if P2  v3 (A1 v A2 v AZ v A4)  {O1 v O2 v O3 v 04)  (Ye1 v Ye2 v YeZ v 0) then (R1 v R2 v R3 v /R4);
Bul jerde, mısalı, birinshi mantikiy ańlatpanıń mazmunı : «Eger ukituvchi 1, 1-sorawdı uyqas túrde analitik, obrazlı hám bilimlerdi evristik xarakteristikalaw metodları menen túsintirse, ol x, olda ukitish nátiyjesi R1 yamasa R2, yamasa R3, yamasa R4 boladı.