9- ma’ruza mashg‘uloti 9-mavzu. Astrofizik metodlar. Astrofotometriya haqida tushuncha Reja
Download 226.23 Kb. Pdf ko'rish
|
3. Ochiq dars ishlanmasi
|
Kо‘zguli-linzali teleskoplar 1. Sferik aberrasiyadan xoli teleskoplarni yasash ustidagi izlanishlar kо‘zguli-linzali teleskoplarning yaratilishiga sabab bо‘ldi. Bunday turdagi birinchi teleskop 1930 yilda taklif qilingan bо‘lib, u Shmidt sistemasi deb yuritiladi. Shmidt sistemasi bosh kо‘zgudan va uning egrilik radiusi markaziga о‘rnatilgan shisha plastinkadan tashkil topgan bо‘lib, shisha plastinkaning bir tomoniga shunday egrilik berilganki, natijada uning markaziy qismi yig‘uvchi linza, gardishi esa sochuvchi linza kabi ishlaydi. Bunday sistema, tasvirni sferik aberrasiya, koma va astigmatizmdan xoli bо‘lishini ta’minlashi bilan muhim hisoblanadi. Odatda bunday sistemada buzilmagan (vinetirovaniesiz) katta kо‘rish maydoniga erishish uchun plastinkaning diametri 1 D ni kо‘zguning diametri - 2 D nikidan kichik qilinib, teleskopning о‘lchami 2 1 D D nisbat kо‘rinishida beriladi. Sobiq Ittifoqda Shmidt sistemasidagi birinchi teleskop Engelgardt (Estoniya) observatoriyasida 1938 yilda ishga tushirildi. 2. D. D. Maksutovning meniskli sistemasi, Sovet olimi D. D. Maksutov tomonidan 1941-1944 yillarda kashf etilgan bо‘lib, sferik bosh kо‘zgudan va uning fokal tekisligidan oldin о‘rnatilgan optik kuchi taxminan nolga teng bо‘lgan sferik linzali meniskdan tashkil topgan. Bunday sistemada aberrasiyaning deyarli hamma turi (sferik va xromatik aberrasiya, koma, astigmatizm) yо‘qotilganligi bilan boshqa sistemalardan afzal hisoblanadi. Minsk refraktorlarining axromatik ob’ektivlariga nisbatan qariyb ming marta kam xromatik aberrasiyaga ega bо‘lib, oddiy shisha-krodedan qilinishi qulay. Meniskli sistemadagi teleskoplar trubasining kattaligi, hashamatli minora (kupolo) talab qilmasligi, binobarin kam xarajatligi bilan ham katta ahamiyat kasb etadi. Meniskli teleskoplarning о‘lchami ham Shmidt sistemasiniki kabi 2 1 D D kо‘rinishda yozilib, 1 D -meinskning diametrini, 2 D -esa bosh kо‘zguning diametrini xarakterlaydi. Birinchi yirik meniskli teleskop 50/67 sm Olma-ota obsevatoriyasida, keyinroq, undan kattarog‘i 70/100 sm lisi Abastuman obsevatoriyasida ishga tushirildi. Kichik о‘lchamdagi meniskli teleskop maktablar uchun chiqariladi. |
