9 lekciya tema: plastmassalardí alíw usíllarí Joba

9 - LEKCIYA
TEMA: PLASTMASSALARDÍ ALÍW USÍLLARÍ
Joba:
1. Polimer materialları túrleri hám dúzilisi
2. Plastmassa túrleri hám olardı qollanılıwı.

Tariyxtan belgili dáwirlerdi tas, bronza hám temir ásrleri dep atalǵan.

Sebebi, bul dáwirlerde tas, bronza hám temir tiykarǵı konstruksion material
esaplanǵan. XVIII hám XIX ásirlerdi metallar asri dep ataw múmkin. Sebebi, bul dáwirlerde tiykarǵı konstruksion material retinde qara hám reńli metallardan paydalanılǵan.
XX asirde bolsa xalıq xojalıǵınıń barlıq tarawlarında metall jáne onıń eritpeleri menen birgelikte metal emes materiallar: polimer, plastmassa, kauchuk, rezina, beton, temirbeton, sopoldan islengen ıdıs hám basqa konstruksion materiallardan jasalǵan konstruksiyalar, elementler hám detallar keń qollanıldı.
Atap aytqanda, polattan qattı hám qara qayıń qabıǵınan tayarlanǵan materialdan jeńil plastikler jaratıldı, mashina hám samolyot dvigatelleri sopoldan islengen materialdan jasaldı, beton hám temirbetonnan úlken imaratlar qurıldı. Sol sebepli bul ásirdi shártli túrde metall hám metal emesler ásiri dep ataw múmkin. Qánigeler tárepinen biz jasap atırǵan XXI ásir polimerler ásiri bolıwı aytıp ótilgen. Sebebi, bul asirde plastmassalar tiykarǵı konstruksion materialǵa aylandı. Házirgi waqıtta sanaatda aǵash hám metallar menen birgelikte plasmassalar da keń kólemde isletilip atır. Sebebi, aǵash hám metallarga salıstırǵanda plasmassalardıń ózine túser bahası arzan esaplanadı.
Polimer degende molekulaları júzlegen hám mińlaǵan atomlardıń óz-ara
kovalentlik baylanısıwınan payda bolǵan joqarı molekulyarlıq birikpe túsiniledi.
Olar tábiyiy, jasalma yamasa sintetikalıq bolıwı múmkin. Polimerler bir neshe mıńnan bir neshe millionǵa shekem atomnan ibarat birikpeler bolıp tabıladı. Polimerler tábiyiy hám jasalma boladı. Tábiy polimerlerge cellyuloza, jún, jipek, tábiy kauchuk hám basqalar, jasalma polimerler organikalıq shıyshe, polietilen, viskoza, kapron, neylon, sintetik kauchuk h.t.b. kiredi.
Joqarı molekulyarlıq organikalıq birikpeler yamasa olardıń gruppaları, kóbinese,
smolalar dep ataladı.
Plastiklik barlıq polimerlerdiń barine tán bola bermeydi. Polimer materiallardan qálegen formadaǵı hár túrli buyımlar, sonıń menen birge, jipler, plyonka, list, truba hám taǵı basqa ónimler tayarlanadı.
Polimerlerdiń ayriqsha fizikalıq hám texnologiyalıq qásiyetleri olardı buyımlarǵa hám yarımfabrikatlarga aylandırıwda arnawlı usıllardan paydalanıwdı talap etedi. Polimerlerdi buyımlarǵa aylandırıwdıń tiykarǵı usılları ekstruziyalaw, ádetdegi usılda quyıw, basım astında quyıw, presslew, quyma presslew, kópirtiw, sabıw, qızdırıp búrkiw, jonıw, sonıń menen birge, stanoklarda qırındılar kesip alıw jolı menen islew múmkin.
Ekstruziya (texnologiyalıq process) - bul basım astında quyıwdıń bir túri. Polimer materiallardan (rezina birikpeler, plastmassalar, kraxmallı hám protein quramındaǵı qospalar) ónimdi alıw ushın metod hám process bolıp, materialdıń eritpesin ekstruderdaǵı payda etiwshi tesik arqalı shıǵarıp aladı.
Búrkew yamasa vakuumlı qáliplestiriw - atmosfera yamasa hawanı, qandayda bir- gazdı búrkep jumsaq termoplasttan forma payda etiw. Búrkep jasalǵan
buyımlarda biriktirilgen orınlardıń belgisi qaladı.
Shtamplaw - termoplast listlerdi matritsa astında puansonga basıp qáliplestiredi. Bul usılda satıw buyımları jasaladı. Plastmassa buyımlarınıń bezeginde tómendegi usıllar qollanıladı: boyaw, qısıw, shtamplaw, metallaw hám basqalar.