9-mavzu. Kichik biznes va tadbirkorlik sub’ektlarining moliyaviy faoliyati tahlili

Tijorat krediti – bu sotuvchilarning haridorlarga tovar shaklida beriladigan kreditidir. 

Bunda  tovarlar  ma’lum  muddatda  pulini  to’lash  sharti  bilan  nasiyaga  beriladi.  Tijorat 

kreditini nasiyaga oluvchi uning egasiga veksel (qarzning majburiyatnomasi)ni beradi. 

Nasiyaga  olish  orqali  berilgan  qarz  yig’indisi  tovarning  o’z  narxi  va  mikdoriga 

bog’liq  bo’ladi.  Masalan,  1000  metr  duxoba  nasiyaga  har  bir  metri  2  dollardan  beriladi. 

Bunda duxoba egasining haridorga bergan qarzi 2000 dollarni (1000x2) tashkil etadi. 

---

Tijorat  kreditida  foiz  nasiyaga  sotilgan  duxoba  narxiga  ustama  shaklini  oladi,  shu 

sababli, duxoba nasiyaga o’z narxidan yuqori narxda beriladi. Masalan, duxoba naqd pulga 

har metri 2 dollardan sotilsa, nasiyaga 2,5 dollar ustama foiz bo’ladi. Bizning misolimizda 

1000 metr duxobaga ustama 500 dollarni tashkil etadi (1000 x 2,5 = 2500; 2500  – 2000 = 

500). 

Tijorat krediti berishning, asosan, beshta usuli mavjud: 

- veksel usuli; 

- ochiq schyot orqali berish, chegirma berish usuli; 

- mavsumiy kredit; 

- konsignatsiya. 

Veksel  usulida  tovar  yetkazib  berilganda  sotuvchi  haridorga  trattani  taqdim  etadi. 

Haridor  o’z  navbatida,  uni  aktseptlaydi,  ya’ni  trattada  ko’rsatilgan  summani  o’z  vaqtida 

to’lashga rozilik beradi. 

Ochiq  schyot  orqali  tijorat  kreditini  berishning  mazmuni  shundaki,  haridor  tovarga 

buyurtma berishi bilanoq u yuklab jo’natiladi, to’lov esa o’rnatilgan muddatlarga vaqt-vaqti 

bilan amalga oshirib boriladi. Bunda haridor har gal tovar olishda kreditni rasmiylashtirib 

o’tirmaydi, ya’ni kreditga murojaat qilmaydi. 

CHegirma  berish  usulida  haridor  to’lov  hujjatlarini  yozilgandan  so’ng,  shartnomada 

kelishilgan  ma’lum  davr  ichida  to’lovni  amalga  oshirsa,  to’lov  yig’indisidan  chegirma 

beriladi.  Agar  ushbu davr ichida to’lay olmasa,  unda to’lovni  belgilangan  muddatda to’liq 

amalga oshiradi.  

Mavsumiy kredit, odatda, o’yinchoqlar, suvenirlar va boshqa keng iste’mol mollarini 

sotishda  keng  qo’llaniladi.  Masalan,  chakana  savdo  tashkilotlari  yil  davomida  archa 

o’yinchoqlarini sotib oladilar va shu yil bilan o’yinchoqlar uchun katta zaxira to’playdilar. 

O’yinchoqlar  haqini  esa  yangi  yil  bayrami  o’tgandan  so’ng  yanvar-fevral  oylarida 

to’laydilar.  Ishlab  chiqaruvchilar  uchun  bunday  usulning  qulayligi  shundaki,  ular 

o’yinchoqlarni omborlarda saqlash xarajatlaridan xolos bo’ladilar.