9-Tajriba mashg’ulot Mavzu: Frezalar turlari va geometriyasini o’rganish

Silindrik va diskasimon frezalar 
Bu frezalarning konstruksion xususiyatlaridan kelib chiqib 
farqi shundaki, asosiy kesuvchi qirralari silindrda joylashib, uning 
o‘qi, aylanadigan asbob o‘qiga mos kelib, ishlov berilayotgan 
yuzaga parallel joylashadi. 
Silindrik frezalarda yordamchi kesuvchi qirralar bo‘lmaydi va 
ular erkin kesish sharoitida ishlaydi. 
Aksincha, diskali freza tishlari bir yoki hamma tishlari 
toretsida (yon yuzasida) yordamchi kesuvchi qirralar bilan 
jihozlangan. Lekin silindrik frezalardan farqi shundaki, ularning 
diametri freza uzunligidan ko‘proq. Frezalarning hamma turi 
o‘rnatiladigan, teshikli va opravkada o‘rnatish uchun shponkali 
ariqchasi bor qilib tayyorlanadi. 
Amalda frezalarning ishlash sharoiti noma’lum hollarda, 
silindrik frezalarni ishlatilish sharoitidan kelib chiqib, quyidagi 
emperik formulalardan foydalaniladi: 
bu yerda: m-freza konstruksiyasi va ishlash sharoitini hisobga 

---

oluvchi koeffitsient (m=2 mayda tishli toza frezalar va 
– yirik tishli frezalar uchun va ω, 30˚ 
gacha). 
Mayda tishli frezalarning diametri 40...90 mm gacha ishlab 
chiqariladi. 
Kichik burchakli ω da o‘qdagi kuchlanish kichikroq, tish shakli 
trapetsiyasimon, burchaklari γ=15˚, α=16˚ qilib tayyorlanadi. 
Yirik tishli frezalarda tishlar soni kamroq. Ularda ω burchak 
45˚ gacha boradi, tish shakli parabolik kuchaytirilgan bo‘lib, 
balandligi 
o‘rtacha qattiqlikdagi po‘latlarga ishlov berish uchun 
γ=15...16˚, α=10...14˚. O‘qdagi kuchlanishlar ko‘p bo‘lgani uchun, 
uni yo‘qotish choralarini ko‘rish kerak, misol uchun bitta 
opravkada tishlari har xil yo‘nalishdagi ikkita freza o‘rnatish 
mumkin (3-rasm). Shu paytda o‘ngdagi va chapdagi frezalarning 
o‘qdagi kuchlanishi ishlash vaqtida muvozanatlashadi. 
 
 
3-rasm. Tishlari har xil yo‘nalishdagi ikkilamchi silindrik frezalar. 
 
 
Disksimon frezalarning silindrik frezalardan farqi shuki, 
ularning vazifasi qisqa (tor) yuzalarga ishlov berish uchun ariqni 
(paz) kesish, pog‘onalarni kesishda, zagatovkalarni kesib ajratib 
olishda va h.k. ishlatiladi. Ular ko‘proq og‘ir sharoitlarda erkin 
emas, kesishda ishlatiladi, freza korpusining kichik ko‘ndalang 

---

bikrligi sababli tez-tez chiqadigan tebranishlar va qirindi kesish 
doirasidan qiyin chiqishi sabab bo‘ladi. 
Disksimon frezalarning quyidagi turlari mavjud: ikkita va uch 
taraflama kesish ariqchali, ichkariga kesadigan va kesib ajratadigan 
(arralar). 
Diskali ikki taraflama frezada tishlarining kesuvchi qirrasi 
silindrda va bittasi yon yuzada (toretsida) joylashgan bo‘ladi (4-
rasm, a), uch taraflamadagisi esa ikkala yon yuzada bo‘ladi (4-rasm, 
b). 
4-rasm. Diskali frezalarning turlari: a – ikki taraflama; b – 
uch taraflama; v – uch taraflama har xil yo‘nalishdagi 
o‘rnatiladigan tishlari bilan; 
g – ariqchali (pazli). 
 
 
Ariqchali frezalar (4-rasm, g) kengligi aniq ariqchalarni 
frezalash uchun qo‘llaniladi. Tashqaridan qaraganda uch taraflama 
frezalarga 
o‘xshash, lekin asosiy kesuvchi qirralari kichik 
uzunlikda bo‘lib, tishlarni geometrik parametrlari: γ=10…15˚, 
α=20˚ bo‘ladi. Yon yuzadagi yordamchi kesuvchi qirralarni 
plandagi burchak φ=1…2˚ charxlash orqali olinadi, qirindi 
chiqadigan ariqchalarni silindrik qismida kesiladi. 
Ariqchali frezalar diametri 50…10 mm va kengligi 3…16 mm 

---

qilib ishlab chiqariladi. Ayrim hollarda qayta charxlashda B 
kengligini doimiyligini o‘lchash jarayonida “kertilgan” tishlar bilan 
ishlab chiqariladi. 
Ichkariga kesadigan va kesib ajratadigan frezalar tish shakli 
bo‘yicha ariqchali frezaga o‘xshash va chuqur emas va tor 
ariqchalarni kesish uchun mo‘ljallangan, misol uchun shlitsali, 
kengligi B=0,2…6 mm, shuningdek, zagatovkalarni qaysi shaklda 
va qalinlikda bo‘lmasin kesishda qo‘llaniladi. 
Diametri 20…315 mm bo‘lgan yaxlit frezalar mayda, o‘rtacha 
va yirik tishli qilib tayyorlanadi. Ularning geometrik parametrlari: 
γ=0…10˚, α=20˚ φ=30…1˚ (5-rasm, a). Yig‘ma frezalarni diametri 
250…2000 mm bo‘lganini qo‘yiladigan pichoqlar bilan jihozlanadi 
(5-rasm, b) yoki tezkesar po‘latlardan tayyorlangan segmentlar bilan 
ta’minlanadi. Sigmentlarning yemrilish jarayonida sigmentlarni 
o‘rniga yangisini qo‘yiladi. 
5-rasm. Kesadigan va kesib ajratuvchi frezalar: a – 

---

kesadigan (shlitsali) va yaxlit kesib ajratuvchi; b – kesib 
ajratuvchi yig‘ma (pichoqlari qo‘yiladigan 
arra); v – sigmentli; g, d – kesish sxemasi.