А. А. Абидов, Н. Ю. Власова

3. Ҳужжатларни маршрутлаш. Ҳужжат алмашинувига масъул ЭҲАТ 
модулларини ҳужжатларни йўналтириш модуллари деб номлаш қабул 
қилинган. Умуман, ҳужжатларни ―эркин‖ ва ―қатъий‖ йўналтириш 
тушунчаларидан 
фойдаланилади. 
―Эркин‖ 
йўналтиришда 
ҳужжат 
алмашинувида иштирок этувчи ҳар бир фойдаланувчи ҳужжатлар ўтишидаги 
мавжуд йўналишни ўз ихтиѐрича ўзгартириши (ѐки янги йўналиш белгилаши) 
мумкин. ―Қатъий‖ йўналтиришда ҳужжатларнинг ўтиш йўналиши қатъий 
тартибга солинган, фойдаланувчилар уларни ўзгартириш ҳуқуқига эга эмас.
Бироқ ―қатъий‖ йўналтиришда, бирор-бир илгаридан берилган шартни 
бажаришда (масалан, муайян фойдаланувчи ўз лавозим ваколатларини 
суиистеъмол қилганда ҳужжатларни раҳбариятга юборишда) йўналиш ўзгарса, 
мантиқий операцияларни ишлаб чиқиш мумкин. Аксарият ЭҲАТда 
йўналтириш модули етказиб бериш комплектига киради, баъзи ЭҲАТда уни 
алоҳида харид қилиш керак. Тўлиқ функционал йўналтириш модулларини 
учинчи фирмалар ишлаб чиқади ва етказиб беради. 
Фойдаланишни чеклаш. ЭҲАТда ҳужжатлардан фойдаланиш назорати 
ва ваколатларни чеклаш бўйича ишончли воситалар амалга оширилган. 
Аксарият ҳолатларда улар ѐрдамида ҳужжатлардан фойдаланишнинг қуйидаги 
турлари белгиланади (берилувчи ваколатлар тўплами муайян ЭҲАТга боғлиқ): 
- ҳужжатларнинг тўлиқ назорати; 
- ҳужжатни таҳрир қилиш, лекин бартараф этмаслик ҳуқуқи; 
- ҳужжатнинг янги версияларини яратиш, лекин уни таҳрир қилмаслик 
ҳуқуқи; 
- ҳужжатга қисқача изоҳ бериш, лекин уни таҳрир қилмаслик ва янги 
версия яратмаслик ҳуқуқи; 
- ҳужжатни ўқиш, лекин таҳрир қилмаслик ҳуқуқи; 
- карточкадан 
фойдаланиш, 
лекин 
ҳужжатдаги 
маълумотдан 
фойдаланмаслик ҳуқуқи; 

---

34 
- ҳужжатдан фойдаланиш ҳуқуқи берилмаслиги (ЭҲАТ билан ишлаш 
вақтида фойдаланувчининг ҳар бир ҳаракати бўйича баѐннома тузилади, шу 
тариқа, унинг ҳужжат билан ишлаш жараѐнини осон назорат қилиш мумкин).