А. А. Абидов, Н. Ю. Власова

3. ЭҲАТда ҳужжатларнинг ҳаѐтий даври. ЭҲАТда ҳужжатнинг ҳаѐтий 
даври қуйидаги босқичларни ўз ичига олади: 
Юзага келиш. Янги ҳужжат замонавий сақлаш тизимларида юзага келгач, 
қайд этилади ва сақланади, бироқ оддий файл тизимларида файлнинг кичик 
тарихини осон йўқотиш мумкин. Масалан, унинг ўрнига худди шу номдаги 
файлни оддий ѐзиш етарли, ҳеч ким ўтмишдошлар ҳақида эсламайди, 
тармоқдан олинган файл ― на насл, на жамоа‖ га эга бўлмайди: уни яратиш 
санаси у компьютернинг қаттиқ дискида бўлган пайт бўлади. ЭҲАТда 
ҳужжатнинг ―паспорти‖ – ҳисобга олиш карточкаси бўлмаса, у юзага келмайди 
ва турли кўринишдаги ҳужжатлар учун турлича бўлиши мумкин: ҳужжатлар 
бўйича амалга оширилган ҳамма ишлар фойдаланувчиларга тақдим этилган 
ҳуқуқлар билан белгиланади, бу ҳужжатлар билан ишлаш стратегиясини 
аниқлаш имконини беради.
Барпо этиш. Ҳар бир ҳужжат албатта ҳаѐт давридан ўтиб, у ―қоралама 
дафтар‖ дейилади – бу даврда пухта бўлмаган ҳужжат қўлдан - қўлга ўтади, у 
ўзгартирилади ва қайта ишланади. Натижали ҳужжатнинг сифати кўп жиҳатдан 
у ўз ҳаѐтининг ―қора‖ чизиғидан қай даражада муваффақиятли ва ташкилий 
жиҳатдан ўтганлигига боғлиқ. ЭҲАТда ҳужжат устида жамоавий ишни ташкил 
этиш учун таҳрир қилинувчи ҳужжатларни блоклаш техникаси қўлланилади 
(―check-out, check-in‖).

---

46 
Ҳужжатни ҳар лаҳзада бир киши таҳрир қила олиши учун тизим ишни ўз 
зиммасига олади. Бу механизм туфайли икки ходим ҳужжатнинг иккита локал 
нусхасини яратиш ва унга ўзгартириш киритиш имконига эга бўлади. ЭҲАТда 
ходимлардан бири ҳужжатни таҳрир қилиш учун олганда бошқалар буни 
кўрадилар, лекин аввалги фойдаланувчи уни қайтармагунча ҳужжатни 
ўзгартира олмайдилар. Бунда қайтарилган ҳужжатга кичик версиянинг янги 
рақами автоматик равишда тақдим этилади.
Ҳужжатнинг илгариги кичик версияси сақлаб қўйилади, уни очиш, кўриб 
чиқиш ва таҳрир қилиш мумкин. Жараѐндаги ҳамма иштирокчиларнинг 
ҳаракатлари ҳужжатлаштирилади, шунинг учун ҳеч қандай чалкашлик юзага 
келмайди.