A. A. Gulovа ijtimoiy ishdа bolalar huquqlarini himoya qilish oʼquv qoʼllаnmа buxoro-2022

Aholi migratsiyasi – aholining yashash joyini oʻzgartirishi bilan bogʻliq koʻchishi. Aholi migratsiyasi aholining muhim muammolaridan biri boʻlib, unta kishilarning oddiy mexanik koʻchish harakati deb emas, balki ijtimoiy-iqtisodiy hayotning koʻp tomonlarini qamragan murakkab ijtimoiy jarayon sifatida qaraladi. Aholi migratsiyasi. aholini joylashishi, yerni xoʻjalik jihatdan oʻzlashtirish, ishlab chiqaruvchi kuchlarni rivojlantirish, irqlar, tillar va xalqlarning paydo boʻlishi va aralashib ketish jarayonlari bilan bogʻliq. I.CH.NI joylashtirishdagi oʻzgarishlar bevosita mehnat resurelarini hududiy qayta taqsimlash extiyojini keltirib chiqaradi, bunga esa migratsiya yordamida erishiladi.
Yoʻnalishiga koʻra tashqi aholi migratsiyasi va ichki aholi migratsiyasi farqlanadi. Tashqi aholi migratsiyasi mamlakatdan chiqib ketish (muhojirlik), ichki Aholi migratsiyasi esa mamlakat doirasida, viloyat va tumanlararo yashash joyining oʻzgarishi. Migratsion jarayonlarda ishtirok etuvchilar – migrant (muhojir)lar, migratsiya oqimi shakllanuvchi hudud – migrantlar chiquvchi, ular borgan hudud – migrantlar oʻrnashuvchi region deyiladi. Muayyan mamlakatdan boshqa biron-bir mamlakatga aholining koʻchib ketish jarayoni emigratsiya, unda ishtirok etganlar esa emigrantlar deyiladi. Va, aksincha biron bir boshqa mamlakatdan maʼlum mamlakatga aholining koʻchib kelishi immigratsiya, unda ishtirok etganlar immigrantlar (kelgindilar) deyiladi.
Aholi migratsiyasi doimiy (turar joyni uzil-kesil oʻzgartirish), vaqgincha (shartnoma asosida maʼlum muddatga ishga, oʻqishga va boshqa sabablar bilan mamlakatdagi bir maʼmuriy-hududiy birlikdan boshqasiga borish, yoxud xorijga ketish), mavsumiy (iqtisodiyot tarmoklari – qishloq xoʻjalik, undiruvchi sanoat sohasi yumushlari, davolanish, dam olish va boshqa sabablarga koʻra koʻchish), mayatniksimon (mokisimon) (ertalab ishga, oʻqishga ketib, kechqurun uyiga qaytib kelish) migrasiya turlari boʻladi. Maʼlum vaqt davomida hududga koʻchib kelgan va koʻchib ketgan kishilar soni oʻrtasidagi farq migratsiya saldosi deyiladi. Baʼzan migratsiyaga turizm, kurortga borish, ziyorat, shuningdek mokisimon qatnovchilarni ham kiritadilar, lekin turar joyni oʻzgartirmagani uchun ularni Aholi migratsiyasiga kiritish mumkin emas.
Qishloq aholisi hisobiga shaharlarda yashovchi aholining toʻxtovsiz oʻsib borish tendensiyasi ham mavjud. Qishloqlarda yashash sharoitining shaharlarga nisbatan maʼlum darajada noqulayligi, uning ayniqsa yoshlarni iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy jihatlardan toʻla qondira olmasligi bu tendensiyaga sabab boʻladi.
Oʻzbekistonda aholi migratsiyasi jarayoni yangi zavod va fabrikalarning qurilishi, 50–60-yillarda Navoiy, Zarafshon, Uchquduq, Bekobod, Angren, Olmaliq, Yangiyer va boshqa sanoat shaharlarining barpo etilishi hamda ularni ishchi kadrlar bilan taʼminlash maqsadida shoʻrolar davrida SSSRning markaziy sanoat rayonlaridan aholini ommaviy koʻchirib keltirish hisobiga boʻldi. Natijada bu sha-harlarda tub joy aholisi ozchilikni tashkil etib, koʻpchiligi Respublika tashqarisidan yoʻllanma bilan kelgan kishilar boʻldi. 1966-yilgi Toshkent zilzilasidan soʻng Toshkent shahri aholisi ham ikki baravardan ziyod ortdi. Urush yillarida oʻz yurtlaridan qochoq boʻlganlar va badargʻa qilinganlar ham Oʻzbekistonda qoʻnim topdilar.
Aholi migratsiyasi jarayoniga tarixiy va milliy anʼanalar ham taʼsir koʻrsatadi. Oʻrta Osiyo xalqlarida, jumladan oʻzbeklarda tugʻilib oʻsgan joyga mehri balandligidan migratsiyaga moyillik ancha sust.
Mamlakatimizda mehnat migratsiyasining oila va bolalarga ta’sirini o‘rganish orqali bolalar huquqlarini himoya qilish, migratsiyaning salbiy oqibatlarini bartaraf etishga qaratilgan manzilli ishlar olib borilmoqda. Noqonuniy migratsiyaga qarshi ko’rashishda xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda amalga oshirilayotgan qator loyihalar migrant oilalarning farzandlarini ijtimoiy-iqtisodiy qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan.
2. O'zbekistonda mehnat migratsiyasining o'sishi – zaif oilalarni qo'llab-quvvatlovchi tuzilmalar uchun yangi vazifalarni yuzaga keltirdi. Migratsiya bilan bog'liq muammolarni hal qilish uchun Respublika bolalar ijtimoiy moslashuvi markazi ijtimoiy xizmat sohasidagi xodimlar uchun migratsiya ta'siriga uchragan bolalar va oilalar bilan ijtimoiy ish amaliyoti bo'yicha treninglar o'tkazdi.
Ushbu tadbirlar O'zbekistonning to'rtta viloyatida - Buxoro, Farg'ona, Surxondaryo va Xorazmda muhojir ota-onalar tomonidan qoldirilgan bolalarni aniqlash va himoya qilish bo'yicha amalga oshirilayotgan loyihaning bir qismidir. Loyiha O'zbekiston Xotin-qizlar qo'mitasi va UNICEF tomonidan amalga oshirilib, Evropa Ittifoqi tomonidan moliyalashtirilgan.
“Ota-onalarning bolalarning kundalik hayotida uzoq vaqt davomida bo'lmasligi ularning farovonligi va sog'lig'iga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin”, - dedi Farg'ona viloyati voyaga etmaganlar ishlari bo'yicha idoralararo komissiya mas’ul kotibi Qobiljon Hasanov. "Treningning maqsadi bolalarni parvarish qilish bo'yicha mutaxassislarni migratsiya ta'siriga uchragan bolalarni yanada yaxshi himoya qilishlari uchun ijtimoiy ish ko'nikmalariga o'rgatish edi."
To'rtta tanlangan viloyatda o'tkazilgan treninglar davomida ijtimoiy xizmat ko’rsatish sohasining 94 vakili, shu jumladan viloyat va tuman vasiylik va homiilik idoralari, voyaga etmaganlar va mahalla mutaxassislari ijtimoiy ish ko'nikmalari va axloqiy me'yorlar bilan tanishtirildi. Ular oiladagi vaziyatni baholash usullarini, shuningdek insonning atrof-muhit bilan ijtimoiy va shaxsiy munosabatlarini ko'rsatadigan ekologik harita diagrammasini O'zbekistonda mehnat migratsiyasining o'sishi – zaif oilalarni qo'llab-quvvatlovchi tuzilmalar uchun yangi vazifalarni yuzaga keltirdi.