А. А. Медатов, М. З. Носиров, М. К

2. Ўқиш фармойишилари.
Клавиатурадан киритилган маълумотларни ўзгарувчиларга ўзлаштириш учун read  ўқиш фармойиши ишлатилади. Бичими READ (x1[, x2[, …]]). Бунда қавс ичидаги ўзгарувчилар иҳтиёрий сонда бўлиб, улар бир бирлари билан вергул ёрдамида ажратиб ёзилади. Киритилаётгн ўзгарувчилар қиймати алоҳида сатрларга ёзилиши керак бўлса фармойиш номига ln қўшимчаси қўшиб ёзилади.
Масалан, Readln(x).


3. Чиқариш (ёзиш) фармойиши.
Бичими: write(s₁, s₂, s₃,…,s_n); Бунда write  фармойиш номи, s₁, s₂, s₃,…,s_n  ойнага чиқарилиши керак бўлган ифодалар. Натижага қўшимча равишда матн кўринишидаги ахборотни чиқариш учун «'»  апостроф белгисидан фойдаланиш мумкин.
Мисол.  ни ҳисоблаш дастури тузилсин.
program sodda_dastur;
var x,y,z,a:real;
begin
read (x,y,z,a);
z:=(cos(x)+sin(x))/(abs(xy)+1)ln(a);
writeln('z=',z);
end.


4. Шартли ўтиш фармойиши.
Шартли ўтиш фармойишининг бажарилиши жараёнида берилган шартнинг чин ёки ёлғонлигига қараб дастурнинг юажарилиш кетмакетлиги ўзгартирилади. Ушбу фармойишнинг икки хил кўриниши мавжуд:
1) if e1  e2 then A else B;
2) if e1  e2 then A;
Бунда if (агар)  e1  e2 муносабатни текшириш фармойиши, e1  e2  текширилаётган шарт, then (бўлса) ва else (акс ҳолда)  ёрдамчи сўзлар, A  дастурнинг текширилаётган шарт чин бўлганда бажарилиши керак бўлган қисми, B эса ёлғон бўлганда бажарилиши керак бўлган қисми. Иккинчи кўринишда else ёрдамчи сўз тушириб қолдирилган. Бу ҳолда текширилаётган шарт бажарилса A фармойиш бажарилиб, кейинги фармойишни бажаришга ўтади, акс ҳолда кейинги фармойишни бажаришга тўғридан тўғри ўтади.
Шартли ўтиш фармойиши ҳам шартнинг бажарилиши ёки бажарилмаслигига қараб бир марта бажарилади.
Мисол.
ни ҳисоблаш дастури тузилсин.
program shart;
var a,x,y:real;
begin
read (a,x);
if x>1 then y:=2_sin(x)+a else y:=2_ax;
writeln('y=',y);
end.