A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

3 .2 . Huquqiy hujjatlar va yozishm alar
O'zbekistonning qadimgi va o'rta asrlar tarixini o'rganishda ilmiy 
tekshirish in stitu tlarin in g k u tu b x o n alarid a, davlat tarix arxivida, 
o 'lk a s h u n o s lik m u z e y la rid a s a q la n a y o tg a n rasm iy h u jja t va 
yozishmalarning aham iyati benihoya kattadir. Lekin ularni topish, 
o'rganish va o 'z o'rnida foydalanish o 'ta qiyin bo'lib, tadqiqotchidan 
chuqur bilim, maxsus malaka, qunt va sabot-m atonat talab qilinadi.
Huquqiy hujjatlami ham, jamiyatda katta nufuzga ega bo'lgan shaxslar 
o'rtasida olib borilgan yozishmalarni ham bir yerdan, aniqrog'i bir yoki 
ikki asar ichidan, bir muzey, arxiv va fondidan topib bo'lmaydi. Ulami 
barcha muzey, arxiv va fondlar ichidan, qo'lyozm a kitob va chop etilgan 
asarlardan qidirib topish mumkin.
Huquqiy hujjatlar - podshoh va xonlarning farmonlari, yorliqlari, 
inoyatnom alar, rahn o m alar, vasiqalar, vaqfnom alar va boshqalar
О zbekistondagi tarix va o'lkashunoslik m uzeylarida, maxsus ilmiy 
tekshirish institutlari va universitctlarning kutubxonalarida, shuningdek, 
Davlat tarix arxivlarida hamda shaxsiy majmualarda saqlanadi. Ammo 
X -X II asrga oid hujjatlar hali alohida to'planib o'rganilganicha yo'q.
Bu davrda maxsus kotib yoki dabirlikka qancha katta e ’tibor berilgani
izomiy Aruziy Samarqandiyning ''T o 'rt m aqola” asarida bayon etilib,
ayrim m aktublar nam unalari keltirilgan. M usulm onchilik hujjat lari
urxoniddin 
M a rg 'in o n iy n in g
“ Hidoya” asarida 
k e y in c h a o 'z in i n g rasm iy
lavsifmi topdi.
145

---

3 .3 . Arab tilidagi manbalar
Quyida arab tilida bitilgan eng muhim manbalar va ulaming mualliflari 
haqida ixcham ma'lumot keltiriladi.
3 .3 .1 . «Kitob at-tarix»
Ushbu arab tilida bitilgan qimmatli asar muallifi buyuk matematik 
Muhammad Muso al-Xorazmiy(VIII asr o x iri-IX asr birinchi yarmi)dir. 
Biz uni birinchi o‘rtaosiyolik tarixchi olim deb atashimiz mumkin. Chunki, 
al-Xorazmiy birinchilardan bo'lib o ‘zining “ Kitob at-tarix” ( “Tarix 
kitobi”) asarini yozgan. Ammo, ushbu asar bizgacha mukammal holida 
yetib kelgan bo‘lm asa-da, undan olingan parchalam i so'nggi davr 
tarixchilari Ibn a n -N a d im , a l-M a s ’udiy, at-T ab ariy , H am za al- 
Isfahoniylar o ‘z asarlarida keltiradilar. Bu kitobni Abu Rayhon Beruniy 
o'zining “Osor ul-boqiya” asarida ham eslatadi. Mazkur asar xalifalik 
tarixiga oid ma’lumotlardan iborat bo'lgan.