A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

7.3.15. «Tarixi salotini Mang'itiya*
“Tarixi salotini M ang'itiya” ( “ M ang'it sultonlarining tarixi”) asari 
buxorolik m a sh h u r tarixchi olim va sh o ir M irzo A bduazim Som iy 
Bo'stoniy (1838/39—1914-yildan keyin) qalam iga m ansubdir. Bo'lg'usi 
tarixchi b o s h la n g 'ic h m a ’lu m o tn i o n a y u rti B o 'sto n q ish lo g 'id a , 
Buxoroning shim olida, u ndan 40 km narida olgan, so'n gra Buxoro 
m adrasalaridan birida o'qigan, dastlab viloyat hukm doriari qo'lida kotib, 
am ir MuzafTar taxtga o'tirgandan keyin uning shaxsiy kotibi, munshiysi

---

bo'lib xizmat qilgan. A m ir Abdulahad hukm ronligi (1885— 1910)ning 
so'nggida 1898 yoki 1899-yilda podshohlikka qarshi fikriari uchun saroydan 
chetlatilib, um rining oxirini nochorlikda kechirgan.
Somiy bir necha adabiy va tarixiy asar yozib qoldirgan. “ M ir’ot ul- 
hayol” ( “ Xayol ko'zgusi”), “ Insho” , “Tuhfayi shohiy” ( “ Podshohning 
tuhfasi”), “Tarixi salotini M ang'itiya” shular jum lasidandir. Bulam ing 
ichida tarix ilmi uchun eng m uhim i so’nggi ikki asardir.
1 9 0 0 -1902-yillar orasida yozilgan “Tuhfayi shohiy” va 1907-yili yozib 
tam om langan “Tarixi salotini M ang'itiya” b ir davr, Buxoro xonligining 
am ir MuzafTar davridagi tarixiga bag'ishlang an. Biroq, u lar m a ’lum
darajada bir-biridan farq qiladi. M asalan, “Tuhfayi shohiy” to'laro q , 
lekin oliy hukm dom i ko'klarga ko'tarib m aqtash, panegrik ruhida bitilgan.
“Tarixi salotini M ang'itiya” esa nisbatan xolisona yozilgan. Asam ing 
ilmiy aham iyati shundaki, unda Buxoro am iriigining O 'rta Osiyoning 
Rossiya tarafidan bosib olinishi arafasidagi iqtisodiy va siyosiy ahvoli, 
shuningdek, Buxoro-Rossiya m unosabatlari birm uncha keng yoritilgan. 
K ito b n in g q o 'ly o z m a nusxalari k o 'p . U n in g o 'z b e k isto n lik o lim a 
L.M .Epifanova tom o nidan qilingan ruscha tarjim asi, so'zboshi va zarur 
izohlari bilan biiga, 1962-yili, M oskvada chop etilgan.