A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

5 .5 . M anbalam ing yaratilishida o ‘zbek tilining tutgan o ‘rni
Boy yozm a m erosim iz, tarixiy m an b alarim iz shakllanishi va 
yaratilishida o'zbek tilining alohida o 'm i bor. Lekin, yurtimizda siyosiy 
hokimiyat aw al arablarda, so'ng forsiy zabonli sultonlarda bo'lgan 
zamonlarda arab va fors tili davlat tili sifatida iste’foda etilib, bu tillarda 
rasmiy hujjatlar, tarixiy manbalar yaratildi. O'sha davrlarda ham Mahmud 
Koshg'ariyning “ Devoni lug'otit turk” , Yusuf Xos Xojibning “Qutadg'u 
bilik” kabi yirik yozma manbalaming yaratilishi o'zbek tilining qudrati, 
salohiyati va kuchi yetarli ekanini namoyish etdi.
Bundan tashqari, uzoq muddat davomida xalqimiz yetakchi ziyolilari 
va jonkuyarlari “Q ur’oni karim ” tafsirlari, “ Hadisi sharif’ va “Qissas ul- 
anbiyo”lami o'zbek tiliga o'girishga va moslashtirishga harakat qilganlar. 
Bizning boy diniy merosimiz bilan bog'liq kitoblar o'z tadqiqotchilarini 
kutmoqda. Keyingi mustamlaka davri siyosatida xalqimizga arab va fors 
tili, go'yoki chet tili, yot til sifatida ko'rsatilib, bu tillarclagi boy merosimiz 
bizga begona, eskirgan, qoloq o'tm ish merosi sifatida tushuntirilib 
kelindiki, natijada bizning m a’naviy dunyom iz m a ’lum darajada 
kambag'allashdi, xolos.
Afsuski, arab yozuvidagi boy merosimizni tushunmaydigan, undan 
yotsiraydigan, eng fojialisi — tushunishni ham xohlamaydigan ziyolilar 
guruhi vujudga keldi. Ular tom onidan arab alifbosi asosidagi yozuvimiz 
eski o'zbek yozuvi deb atala boshlandi.
Vaholanki, biz Alisher Navoiyni o'zbek adabiy tili asoschisi deb tan 
olganm iz. U ning “ M uhokam ut u l-lu g 'a ta y n ” nomli asarida qayd 
qilinishicha, hokimiyat arablarda bo'lganida ular o'z tilidagi madaniyatni 
ravnaq toptirishga homiylik qildilar va rag'batlantirdilar. Undan so'ng
46

---

f re tilidagi madaniyatga e ’tibor berildi. Va nihoyat Temuriylar saltanati