A. B. Pardayev, D. B. Urinbaeva, D. A. Islamova. O’zbek terminologiyasi
Download 2.71 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Zooterminlar kasb-hunar sohasida.
- Zooterminlar boshqa sohalar terminologiyasida.
|
jismoniy
tarbiya va sport sohasida. Qaldirg‘och fizkultura va sport sohasida ham maxsus termin sifatida qo‘llanadi: «Bir oyoqni orqaga uzatib, gavdani gorizontal holatda egib, qo‘llarni yon tomonlarga uzatib qilinadigan mashq» (RO‘FS). II. Zooterminlar kasb-hunar sohasida. «O‘yib, tikib, to‘qib yoki bo‘yoq bilan ishlangan gul, bezak» (O‘TIL-08), ya’ni naqshlarning 50 dan ortiq turi hayvonot olamiga oid terminlardan kelib chiqqan. Masalan: qirqoyoq, mingoyoq, qoraqurt, qoraquloq, qo‘chqor(ak), qo‘ng‘iz, tovus, chumchuq(cha) va boshqalar. III. Zooterminlar boshqa sohalar terminologiyasida. «Zootermin + zootermin» qolipli qo‘shma terminlar geografiya hamda astonomiya terminologik tizimlarining boyishida ham muhim ahamiyatga ega. Masalan, geografiyada yo‘lbarsquyruq, astronomiyada echkishox, musiqashunoslikda xona terminlari ana shunday zooterminlardandir 4 . Yog‘ochsozlik sohasida: tilcha (sinchning ikki uchidan maxsus kesib kichraytirilgan qoziqsimon qism), qovurg‘a (sinchli devorning yog‘och qismi). 1 Суперанская А.В., Подольская Н.В., Васильева Н.В. Общая терминология. Вопросы теории. М.: Наука, 1989. - С. 203. 2 Исмоилов Ғ.М. Ўзбек тили терминологик тизимларида семантик усулда термин ҳосил бўлиши. НДА. – Тошкент, 2011. –Б.7-8. 3 Труфанова Н.О. Проблема номинации лиц в финансово-экономической терминологии: Автореф. … канд. филол. наук: - Москва, 2006. - С. 18. 4 Исмоилов Ғ.М. Ўзбек тили терминологик тизимларида семантик усулда термин ҳосил бўлиши. НДА. – Тошкент, 2011. –Б.10-11. A.B.Pardayev, D.B.Urinbayeva, D.A.Islamova. O’zbek terminologiyasi 171 Tilshunos olima M.Xudayarova Qoraqalpog‘istondagi o‘zbek shevalarida semantik usul bilan yasalgan taom nomlarini quyidagi ikki usulda o‘rganadi: sof semantik va semantik-sintaktik 1 . 1. Sof semantik usul. Bu usul bilan yasalgan taom nomlarida so‘z shakli o‘zgarmay, faqat ma’no ko‘chadi va ayni shunday ma’noni anglataveradi. Masalan, qayish so‘zining asl ma’nosi «belga taqiladigan, tasma shaklidagi belbog‘» ma’nosini anglatadi. Taom nomlarida ham qayish nomi uchraydi. Bu taom xamiri yupqa yoyilib, tasmalardek kesiladi va qaynagan suvga solib tayyorlanadigan ovqat. Pechak so‘zining asl ma’nosi – chirmashib o‘sadigan gul 2 . Qoraqalpog‘iston o‘zbek shevalarida shunday shaklli qandolat mahsulotining bir turini pәchәk nomi bilan atashadi. 2. Semantik-sintaktik usul. Taom nomlarini hosil qilishda shu sohaga tegishli bo‘lmagan biror leksik birlikning (o‘xshatilgan, nisbat berilgan va h.k.) nomidan keyin, taom nomlari qo‘shilib kelib, yangi nom yasalgan: masalan, o‘rganilayotgan hududning To‘rtko‘l tumanida chang‘alaq bәrәk taom nomi qo‘llanadi. Bu taom paxta chanog‘iga o‘xshatilib tugilgani uchun shunday nomlangan. Qoraqalpog‘iston o‘zbek shevalarida paxta chanog‘ini chang‘alaq deb atashadi. Qo‘tir so‘zi asli tibbiyotda qo‘llanilib, «badanda pufakchalar hosil qilib, qattiq qichishtiradigan yuqumli teri kasalligi» ma’nosini bildiradi. Bu so‘z zargarlik terminologiyasida ham ishlatilib, «rejjaga eritib quyilgan metallning yuzida paydo bo‘lgan g‘adir-budurlar» 3 ni anglatadi. Bu taom nomlari guruhida go‘sht qiymasi va tuxum aralashmasidan tayyorlanadigan barakning bir turini bildiradi (qotыr bәrәk). 1 Худаярова М.Т. Ўзбек тилидаги таом номларининг лингвистик таҳлили. (Қорақалпоғистон ҳудуди материаллари асосида). НДА. – Тошкент, 2008. - Б.14; Абдиев М. Касб-ҳунар атамаларининг таркиб топишида сўз ясашнинг семантик усули // Тил ва адабиёт таълими. – Тошкент, 2002. – №5. – Б. 41-43. 2 Ўзбек тилининг изоҳли луғати. «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, учинчи жилд. Н-Т. 2007. – Б. 249. 3 Пардаева И. Ўзбек тилининг заргарлик терминологияси: Филол. фанлари номзоди … дис. автореф. – Тошкент, 1994. – Б. 15. A.B.Pardayev, D.B.Urinbayeva, D.A.Islamova. O’zbek terminologiyasi 172 Mazkur so‘zlar til taraqqiyoti yoki undagi evolyutsion taraqqiyot natijasida avvalgi ma’nosidan boshqa ma’nolarni anglatuvchi, taom nomlari sifatida yangicha ahamiyat kasb etgan va o‘sha narsalarning nomlarini bildiruvchi alohida so‘zga aylangan. Ma’nodagi yaxlitlik shakliy yaxlitlikka olib kelgan, so‘z ma’nosida semantik ajralish voqe bo‘lgan. Download 2.71 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|