А д м а д ж о н с о л и е в, а б д у м а л и к у с м о н о в

2. Маркетинг тамойили, талаблари ва максадлари
А в в ал п га м аркетингнинг ц у лл ани ш сохаси х а ^ и ц а т а н хам 
и ш л а б ч и ^ а р и л г а н махсулотни сотишнинг тор доираси билан 
ч е г а р а л а н г а н эди. Бирок, в а к т утиши билан у бу д о и р а д а н чи- 
киб кетди ва корхона бутун и ш л аб чи^ариш -оотиш фаол и яти н и
б о ш ^ар и ш н и н г н а з а р и я ва а м ал и ё ти д а мухим уринни э г а л л а -
12

---

ди, бизнес килиш нинг й у лл а р и ва ол ам ш у м у л м а ф к у р а в и й мас- 
л а г и д а ал о х и д а а ^ а м и я т касб этди. З а м о н а в и й ка п и тал и зм н и н г 
х у ж а л и к т а ф а к к у р и ва иш ам а л и ё ти д а маркетингнинг урнини 
т а ъ р и ф л а р экан , унинг етакчи н а за р и ё т ч и л а р и д а н бири П. Д рей - 
кер шундай ёзади: «М аркетинг бизнеснинг в ази ф ас и ^исоблан- 
майди, б алки узи д а и ш л аб ч и ^а р и ш в а х и зм а т курсати ш н и цам- 
рага н и^тисодиётнинг б ар ч а с о ^ а л а р и г а булган ^ а р а ш л а р н и
и фодал ай ди . Бизнес о л ам и д а нимаики ^и л и н аё тган булса, бу 
ё маркетингни и ф од а л ай д и , ёки шу туш унчага ^уш и л ад и ».
М арк ети н г ^ а ц и д а суз ю ри тил ган д а, бу туш унчанинг икки 
ж и ^ати н и — м аркетингнинг там ой и л си ф ати д ал и гин и ва х'а ракат 
т ар зи эканлигини, аницроги ам а л и й маркети н гни аник; ф ар ^ - 
л а б олиш керак.
М арк ети н г там ойи л и — бу р и в о ж л а н г а н бозор ицтисодиёти 
ш а р о и т л а р и д а корхона и ш л аб ч и^ариш -сотиш ф аоли яти н и бош- 
^ ар и ш тугрисидаги илмий ас о сл ан ган т а с а в в у р л а р таснифидир. 
Б у м о^иятга кура, и ш л аб ч и^ариш ни ва махсулотни сотишни 
т аш к и л этиш асосига а ш щ б и л и м л ар , бозор т а л а б л а р и н и ^ам - 
д а и стеъ м ол чи лар э^тиёж ини олди н д ан кура билиш ва ^исобга 
олиш ^уйилади. М ар к ети н г т а м о й и л и д а корх о н ал ар н и н г уз ра- 
^ об ат-б ард ош л и ги н и ош ириш учун, урта ва кичик ф и р м а л а р
учун эса тобора торайиб б о р аётг а н бозорда я ш а б колиш учун 
к у р а ш л а р и д а г и ицтисодий ж и ^ а т д а н узини ту ти ш л ар и т у г р и ­
сидаги F a p 6 и ^ти содчи лари ни н г н азари й , услубий ва таш ки ли й - 
услубий к;арашлари уз ифодасини т'опади. «Маркетинг, — деб 
т а ъ к и д л а н а д и . «М аркети нг асосл ари » номли ас а р д а , — б у ра- 
I{обат шароит ларида ф и р м а н и н г бутун стратегия ва тактикаси- 
ии б е л г и л а б б е р у в ч и за м о н а в и й б и зн ес ф алсаф асидир. У ф ир­
м а н и н г истеъмолчига йун а лт и р и лга н ва мах.сулотларни сотиш- 
д а н узок^ вактгача энг к у п фойда к е л и ш и н и таъминлаб боради- 
га н соб ит щ дам и ш л а б ч и ^ а р и ш  — сотиш сиёсатини у з и д а му- 
жассамлантиради».
М аркети нгн и нг ж у д а ^ а м м а ш ^у р л и ги н и тушуниш кали ти
худди ана шу та ъ р и ф д а . Унинг кенг т а р к а л и ш и г а иккинчи ж а -
Х.он уру ш и д ан кейинги й и л л а р д а р и в о ж л а н га н к а п и тал и сти к
м а м л а к а т л а р н и н г ицтисодий тизим и ва б озорид а содир булган 
у з г а р и ш л а р куп ж и х а т д а н ку м а к л а ш д и .
М у тл ац купчилик Е в роп а м а м л а к а т л а р и д а , А К Ш ва Япо- 
н и я да ички бозор узининг х а д д а н т а п щ а р и туйганлиги, с а н о а т
т о в а р л а р и н и н г тез ян ги ла н и ш и ва тури (хили) у з г а р и б туриши 
б и л ан а ж р а л и б туради. М а с а л а н , м а в ж у д м а ъ л у м о т л а р г а
кура, 
А К Ш , Япония, Г ерм ани я б о зо р л а р и га ^ар йили м а дани й -м аи - 
ший в а х у ж а л и к то в а р л а р и н и н г 700 янги хили, б оцщ ач а айт- 
г а н д а з^ар куни тахм и н ан и к к и т а д а н янги м ах су л о т келиб 
ту- 
ш ади. К у п л а б т о в а р л а р ^ а м сон ж и х а т д а н , хам с и ф а т
Ж1ца- 
ти дан х ар и д о р л а р н и н г х а р и д к;урбидан анча и л г а р и л а б кетади. 
Б у н д а й ш а р о и тд а то в ар и ш л а б ч и ^ а р у в ч и л а р уз-узи д ан ра- 
коб атчи б ую м л арн и н г о р ас и д ан уз м а х с у л о т л а р и га буш жой 
кидириш , бир и л о ж ^и л и б о р а г а су^и ли б олиш, «Товар буш-
13

---

лигини» топиш ва р а ^ и б л а р б и лан кескин к у р а ш д а уни кенгай- 
ти риш га уриниш б и л ан энг 
ж и д д и й т а р з д а
ш у гу л л ан и ш га 
м а ж б у р б у л а д и л а р . Б у н д а й в а з и я т д а . корхонани б о ш к а р и ш ту- 
з и л м а л а р и фа ;лнят, курсати ш и ни н г етакчи м а сал ас и булиб кор- 
>онанинг бутун ф ао л и яти н и бозорда в а 4 истеъмол со^а сн да 
тинимсиз у зг ар и б турган х о л а т л а р г а энг юцори д а р а ж а д а мос- 
л а ш ти р и ш м а с а л а с и у р т а га чикади. К о р х о н а л ар энди уз ф а о ­
лиятини сннчиклаб, илмий асос д а с т у р л а б олиш сиз хеч н арса 
к и л о л м а й д и л а р . Б у сони унча куп б у л м аган йирик корпора- 
ц и я л а р бозорни у за р о т а ^ с и м л а б о л г а н л а р и д а ай н и^са мухим- 
дир.
Ана шундай ^ о л а т л а р н и н г таъ с и р и д а т а д б и р к о р л а р ва ме- 
н е ж е р ла р н и н г х у ж а л и к психологияси ва т а ф а к к у р и д а чукур 
у з г а р и ш л а р руй берди. Агар товар и ш л аб ч и ^а р у вч и л а р илга- 
риги «Эркин р а к о б а т» д а в р и д а бир-би рлари ни тан и м ай , ифо- 
д а л и килиб ай тг ан д а «н ом аъл ум бозор» учун иш л аб , бутун 
эъти борн и мехнат ун умдорлигини устириш ва ф и рм а и ш л аб
ч иц ари ш га цодир б улган ^ а р ^ а н д а й м ахсулот ^ а ж м и н и купай- 
ти'ришга ^ а р а т г а н б у л с а л а р , ^озир ахвол бутунлай у згар и б кет- 
ди. Т а д б и р к о р л а р э н д и л и к д а и ш л аб чикари ш н и «аник» б о зо р ­
га м у л ж а л л а б т аш к и л этиш, бозор ^ а м д а м а ъ л у м и стеъ м олчи л ар 
э^ти ёж и н и яхш и у р ган ган ^о л д а ч и ^а ри л и ш и м а ^ с а д г а муво- 
фик; б улган ва ф ой да келтирувчи то в а р л а р н и ги н а и ш л аб чика- 
ри ш га и н ти л м о к д ал а р .
Ана шу в а з и ф а л а р н и ^ а л этиш учун таш ки ли й -усл уб и й асос 
б улиб м аркети н г мо^ияти х и со б л а н ад и ва у и ш л аб чицариш- 
нинг у згари б турувчи ш а р о и т л а р г а ф ао л ва осон мослаш и б, 
доимо ри во ж ла н и б боради. М аркети нгн и нг зам он ави й мохияти- 
га мувофиц корхона (к орпорация, ф ирма, ассоциация) нинг б у ­
тун ф аол и яти , айни п ай тда у л а р томонидан а м а л г а о ш и р и л а ­
д иган са р м о я к;уйиш,. и ш л аб чикари ш , и л м и й -та д ц и ^ о тл ар и ва 
дизайн , ишчи кучи дан ф о й дал ан иш , сотиш, и стеъ м о л ч и л ар га 
сервис х и зм ати курс ати ш д а с т у р л а р и ^ а м бозор ва харидор 
т а л а б и э х ти ё ж л ар и н и аник; ва соли ш ти рн б билиш, якин ва 
у з о ^ р о ^ к е л а ж а к д а и ш л аб чикари ш ва сотишнинг б арч а шаро- 
и тл ари н и б а ^ о л а ш ^ а м д а ^исобга ол иш га а л б а т т а асослан иш и
к е рак. Б у н д а янги, х;али ^ о н д и р и л м ага н э ^ т и ё ж л а р н и ёки и ш ­
л а б чикари ш н и айни э ^ т и ё ж л а р н и к;ондириш учун и ш л аб чи- 
цари ш н и й унал тири ш ва шу йул билан истеъмолчи учун к у р а ш д а
р а к и б л а р н и д огда к;олдириш учун ^о зи р га ч а м а ъ л у м булган 
э ^ т и ё ж л а р н и цондириш нинг янги ш а к л л а р и н и кидириб топиш 
энг му^им в а з и ф а л а р к;аторига киради. « М а р кет и н г,— дей ила- 
ди юг^орида тилга олинган «М аркети нг асослари » номли асар- 
да, — б у ист еъм олчининг талаблари ва м а ъ к у л к у р г а н л а р и н и ,